عملیات کربلای ۴

بررسی استراتژی ها و روند جنگ تحمیلی و عملیاتهای انجام گرفته

عملیات کربلای ۴

گرداوری و نویسنده : میناگلرو

پس از اشغال فاو توسط توسط ایران نیروهای ایرانی به نزدیکی بصره رسیده بودند و فرماندهان ایرانی بصره را دروازه شکست کامل عراق میپنداشتند و تمام توان خود را برای یک حمله سراسری و اشغال این شهر بسیج نمودند این عملیات با رمزمحمد رسول‌الله در محور ابوالخصیب و چوارتا به صورت گسترده در تاریخ ۵ دی ۱۳۶۵ به فرماندهی سپاه انجام شد این عملیات در نوع خود بزرگترین هجوم نیروهای ایرانی بحساب می امد که نیروهای نظامی تمام توان خود را در ان بکار گرفته بودند و یک بسیج مردمی گسترده و فراخوان بزرگ نیز برای ان داده شدمتاسفانه عدم پنهانکاری لازم در فراهم نمودن مقدمات عملیات و اعتماد بنفس بالای فرماندهان سبب لو رفتن این عملیات و شکست سختی برای ایرانی‌ها به همراه آورد به طوری که آن‌ها پس از حدود یک روز از آغاز عملیات با به جا گذاشتن تلفات فراوان عقب‌نشینی کردند
متاسفانه مدتی قبل از شروع عملیات ایران اقدام به یک فراخوان عمومی با استفاده از تمامی امکانات در اختیار مانند صدا و سیما و غیره نموده و بدون در نظر داشتن اصل محرمانه نگه داشتن عملیات بصورت علنی و گسترده شروع به نقل و انتقال نیرو و تجهیزات به منطقه نمودند که جمیع این عوامل باعث هوشیار نمودن عراق نمود که ایران قصد یک عملیات گسترده را دارد
در واقع با توجه به موفقیت امیز بودن نسبی عملیاتهای قبلی طرف ایرانی فکر نمیکرد با چنین دفاع سرسختانه ای از طرف عراق مواجه و چنین شکست سنگینی را پذیرا شود
شکستی که باعث شد ایران بخش مهمی از توان خود را برای اداره و مدیریت جنگ از دست داده و روند شکست ناپذیری ایران به پایان برسد و پس از این عملیات و ایضا عملیات کربلای ۵ ایران دیگر هرگز نتوانست عملیات بزرگی را طراحی و اجرا نماید و در مقابل عراق توانست با گرفتن دست برتر پس از ازاد نمودن تمامی مناطق در اشغال خود برای اولین بار پس از سپری شدن اوایل جنگ دوباره وارد خاک ایران شده و بسرعت شروع به اشغال مناطق ایران نمود

طراحی عملیات

این عملیات در ابتدا بخشی از عملیات کربلای ۵ بود که با شکست این عملیات، و توقف آن طرف ایرانی بسرعت شروع به انجام مقدمات عملیات کربلای ۵ شد و در واقع عملیات کربلای ۵ به صورت جداگانه انجام شد
هدف ابتدایی تسخیر جزیره ام‌الرصاص و سایر جزایر و جاده‌های اطراف آن بود تا محاصره شهر بصره تکمیل شود
ولی متاسفانه همانگونه که گفته شد عدم پنهانکاری مناسب در تدارک مقدمات عملیات ، در کورس و کرنا کردن اینکه بزودی صدام نابود خواهد شد و تبلیغات نابجا و بی موقع باعث هوشیار شدن دشمن و درنهایت تعجیل و شتابزدگی در طراحی و اجرای عملیات سبب شکست کامل این عملیات گردید
از دلایل تأکید بر تعجیل در این عملیات تحت تأثیر قرار دادن کنفرانس سازمان همکاری اسلامی بود که در آن زمان در کشور کویت برگزار می‌شد
این عملیات قرار بود با استفاده از تاریکی شب به صورت ناگهانی انجام شود و هدف از آن گرفتن نقطه اتکایی در ساحل غربی رودخانه اروندرود بود. پس از تسخیر ساحل غربی قرار بود تهاجم تا اشغال بصره ادامه یابد.
فرماندهان وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قبل از عملیات میزان غافلگیری نیروهای عراقی را متغیر و رو به کاهش برآورد کرده بودند محسن رضایی، فرمانده سپاه پاسداران بعدها گفته بود «تا یک هفته قبل از عملیات بر اساس ارزیابی فرماندهان، غافلگیری در حدود ۸۰ درصد بود، اما از یک هفته به عملیات هر چه به شب عملیات نزدیک می‌شدیم، این رقم کاهش می‌یافت تا حدی که شب عملیات به حدود ۵۰ درصد رسیده بود.» وی در چگونگی محاسبه رقم پنجاه درصد مدرک و سندی ارایه نداده‌است.
با این حال با ناهماهنگی‌هایی بین فرماندهی کل جنگ و فرماندهان سپاه این عملیات انجام شد
دربارهٔ عامل لو رفتن عملیات مجموعه‌ای از کمک‌های اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا به عراق، ستون پنجم سازمان مجاهدین خلق ایران و پناهنده شدن برخی افراد رده‌بالای سیاسی به خارج از کشور ذکر شده‌است….

همانگونه که قبلا هم گفته شد هدف اولیه عملیات کربلای ۴ که هرگز محقق نشد تصرف جزایر ام الرصاص و همچنین پیشروی از محور ابو الخصیب به سمت بصره بود در صورت پیروزی عملیات ایران قادر به محاصره کامل بصره و همچنین شهرهای زیادی از عراق در تیرس توپخانه ایران قرار میگرفتند و در فاز بعدی عملیات بصره کاملا به تصرف نیروهای ایرانی درامده و علاوه بر تصرف دومین شهر بزرگ و با اهمیت عراق راه نیروهای ایرانی برای حرکت بسمت بغداد هموار میگردید و از ان گذشته بزرگترین استحکامات عراق که مانع بزرگی بر سر راه نیروهای ایرانی بود در هم شکسته میشد
این عملیات قرار بود با استفاده از تاریکی شب به صورت ناگهانی انجام شود و هدف از آن گرفتن نقطه اتکایی در ساحل غربی رودخانه اروندرود بود. پس از تسخیر ساحل غربی قرار بود تهاجم تا اشغال بصره ادامه یابد
ولی دو مشکل بزرگ سبب شکست نیروهای ایرانی شد اول اینکه نیروهای ایرانی استحکامات مهندسی عراق را بسیار دستکم گرفته بودند که در ادامه به ان اشاره خواهیم نمود و از طرفی نیروهای ایرانی دچار یک اعتماد بنفس کاذب و بسیار زیاد گردیده بودند لذا با نادیده گرفتن مهمترین اصل در طراحی و اجرای یک عملیات موفق یعنی اصل محرمانه بودن و پنهارکاری کامل در فراهم نمودن مقدمات یک عملیات بصورت اشکارا اقدام به فراخوان عمومی انهم بدون هیچ گونه تلاشی در پنهان نگهداشتن ان بطوریکه از مدتها قبل کلیه رسانه های ایرانی اقدام به فراخوان و بسیج مردمی نمودند از طرف مقابل طرف ایرانی بدون توجه به عواقب چنین کاری از مدتی قبل با تبلیغات گسترده خبر از نابودی غریب الوقوع صدام و پایان جنگ میدادند حتی در تریبون نماز جمعه ها ، یگانهای ایرانی از مدتی قبل از عملیات بدون توجه به اصل اختفا و استتار تحرکات خود اقدام به انتفال گسترده تجهیزات و تجمع نیروهای خود نموده بودند در صورتیکه چنین نقل و انتقالاتی باید با استفاده از تاریکی شب انجام میگرفت در واقع پیروزی های قبلی ایران باعث ایجاد نوعی اعتماد بنفس کاذب نزد ایرانیها گردیده بود اغلب عملیاتهای قبلی ایرانیها سوای کم یا زیاد بودن تلفات در هرحال موفقیت نسبی به همراه داشت خصوصا سلسله عملیاتهای والفجر
ولی طرف ایرانی این واقعیت را نمیدانست که متاسفانه یعد از شکست های پی در پی نیروهای عراقی این کشور بشدت تقویت گردیده و مدرنترین محصولات دفاعی شوروی و فرانسه به ان سرازیر گردیده و توان دفاعی فعلی عراق با زمان اجرای عملیات های والفجر بسیار تفاوت دارد
عراقی‌ها خطوط دفاعی و موانع مهندسی بسیار قدرتمندی دور از چشم ایرانیها در اطراف شهربصره ساخته بودند. این خطوط شامل پنج حلقه دفاعی بود که با آب‌راه طبیعی مثل اروندرود و آبگیرهای مصنوعی همانند دریاچه‌های پرورش ماهی در اطراف رودخانه جاسم حمایت می‌شد. دریاچه پرورش ماهی، از مین، سیم خاردار زیرآبی، الکترود و سایر موانع انباشته شده بود. علاوه بر این موانع، در پشت هر آب‌راه و هر خط دفاعی سیستم توپخانه‌ای هدایت راداری، نیروی هوایی و هلی‌کوپترهای تهاجمی مسلح به سلاحهای شیمیایی از مواضع عراقی‌ها پشتیبانی می‌کردند

مسئله جالب در این شکست هم این بود که مسولان ایرانی مثل همیشه بجای بررسی دلایل شکست و مجازات افرادی که بانی این ناکامی و کشته شدن تعداد زیادی از رزمندگان شده بودند مثل همیشه انگشت اتهام را به سمت امریکا و جبهه استکبار گرفته و اشتباهات فردی خود را با متهم نمودن قدرتهای جهانی به انها نسبت دادند
متاسفانه این یک سنت درایران شده وقتی موفقیتی بدست می اید مسولان برای نسبت دادن ان به خود با هم کورس میگذارند ولی وقتی ناکامی بوجود می اید همواره تقصیر به گردن جبهه استکبار است
و همه موفقیتها و کارهای مثبت را ما خودمان انجام میدهیم و هر اشتباهی را جبهه استکبار انجام میدهد
و بر خلاف عرف معمول که در چنین شکست هایی معمولا بررسی بعمل آمده و عوامل مقصر به دادگاه نظامی جهت محاکمه سپرده میشوند ولی هیچگاه در کشورمان کسی پیگیر دلیل این شکست بزرگ نشد و همچنان امریکا را پاسخگو میدانند

حمله با حرکت ۱۵۰۰۰ نفر نیروهای ارتش شروع شد این نیروها که حدودا ۱۵ هزار نفر بودند از نیروهای ایرانی به رهبری گروهی از تکاوران نیروی زمینی ارتش و غواصان بودند که نیمهٔ جنوبی شط‌العرب (دجله) و نیمه شمالی اروندرود را پشت سر گذاشتند و با گذر از جزیره‌های ام‌الرصاص، ام‌البابی، قطعه ۲۲ و سهیل (عرض این قسمت از رودخانه حدود ۴۸۰ متر و جریان آب آن آرام است و جزایر به صورت پی‌درپی در عرض رود قرار گرفته‌اند) به خاک عراق وارد شده و خط دفاعی حد فاصل سپاه سوم عراق در شرق بصره و سپاه هفتم در منطقه نزدیک شبه‌جزیره فاو را شکستند….

مسولیت این عملیات برعهده سپاه پاسدارن بعنوان مجری عملیات گذارده شده بود و بر اساس راهبرد نظامی اعلام شده توسط سپاه پاسداران برای رسیدن به پیروزی قطعی در جنگ می بایست در جبهه جنوب، جاده های شمالی و جنوبی بصره و نیز در جبهه شمالی، جاده های مواصلاتی کرکوک به بغداد قطع و یا تهدید شوند و در نتیجه، صدور نفت عراق به خارج کاملا قطع گردد و و پس از شکست عراق در بصره حرکت اصلی به سمت بغداد آغاز شود
تصویر رویایی که تصور اولیه فرماندهان بود لذا تبلیغات گسترده ای قبل از آغاز عملیات براه افتاد که بزودی صدام نابود شده و عراق به اشغال نیروهای خودی در خواهد آمد تبلیغات غیر حرفه ای ، مبتدیانه و گسترده ای که حتی توسط امامان جمعه از تریبون نماز جمعه نیز به کرات اعلام گردید و این در کنار فراخوان گسترده و بسیج عمومی نیروهای دواطلب و ایضا نقل و انتقالات گسترده نظامی در جبهه جنوب خبر از عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز میداد که باعث هوشیار شدن دشمن و بکار گرفتن تمامی امکانات رژیم بعث جهت کسب اطلاعات در مورد این تحرکات بودبطوریکه حتی ساعت دقیق حمله را نیز توانسته بودند بدست آورند

بر همین اساس، در این عملیات محاصره و سپس تصرف شهر بصره به عنوان هدف اصلی عملیات تعریف شده بود ولی مشکل این بود که برای حمله ای گسترده از سه محور به سمت بصره نیاز به حدود 500 گردان وجود داشت که با تمامی تلاشهای مسولین بسیج این تعداد نیرو محقق نشد لذا به دلیل مشکلاتی همچون ضعف امکانات نظامی و تعداد نیروها تنها یک محور – به عنوان تنها راه باقی مانده جنگ در جبهه جنوب – انتخاب شد.
به عبارت دیگر، پس از حذف دو محور احاطه ای (هور و فاو) منطقه شلمچه و ابوالخصیب به منظور انجام عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز برگزیده شد
اما انتخاب این محور نیز به دلایلی مهم انجام گرفته شد و از دو محور دیگر حذف شده از عملیات راهبردی تر تشخیص داده شد
منطقه عملیاتی ابوالخصیب و شلمچه دارای ارزش ها و ویژگی های مهم سیاسی و نظامی زیادی بود و می توان آن را مهم ترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب دانست
مرکز این منطقه، نخلستان های اطراف اروندرود ( حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره است ) که عرض آن 4 تا 5 کیلومتر و طول آن حدود 15 کیلومتر می باشد.
زمین منطقه عملیاتی از دو جهت دارای خصوصیات مهمی می باشد:
1- وجود نهرها و کانال های کشاورزی که عمق مناسبی دارد و از آن ها می توان برای پدافند استفاده کرد
و از طرف دیگر جناحین منطقه عملیاتی که از شمال به آب گرفتگی شلمچه و کانال ماهی گیری و از جنوب به خور زبیر و زمین های باتلاقی اطراف آن منتهی می شود و دشمن در آن قدرت پاتک ندارد.
استعداد دشمن
شمال منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه سوم و جنوب آن در حوزه استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت. لشکر 11 پیاده از سپاه سوم و لشکر 15 پیاده از سپاه هفتم در منطقه حضور داشتند

نیروهای عراقی برای نابودی نیروهای ایرانی از سلاح‌های مستقیم و توپخانه بهره بردند و نیروهای هوایی هر دو طرف نیز در آسمان درگیر بودند متاسفانه در این عملیات ۱۲ هزار کشته و زخمی برای ایران برجا ماند.
علیرغم شکست ایران در این عملیات ولی هوانیروز ایران موفق به ارائه کارنامه ای بسبار درخشان از خود شد و در این عملیات یکی بزرگترین جابه‌جایی‌های نیروها با استفاده از بالگردهای هوانیروز در طول مدت کوتاهی توسط هوانیروز ارتش انجام گرفت همچنین شناورها و هاورکرافت‌های نیروی دریایی ارتش نیز در این عملیات مشارکت داشتند و پشتیبانی هوایی، توپخانه‌ای و پدافندی ارتش نیز در این عملیات ادامه داشت ولی به دلیل مشکلات اساسی در طراحی و جمع شدن نیروها در یک منطقه موجب شکست سنگین نیروهای ایرانی شد
متاسفانه ساعات اولیه حمله با شکست مواجه شد ولی اصرار بی دلیل فرماندهان سپاه در ادامه عملیات موجب شد درگیری‌ها تا سه روز به طول انجامید، که در طی آن عراقی‌ها نیروهای ایرانی را کوبیدند. نیروهای عراقی از توپخانه و توپ‌های ضدهوایی که به صورت تیربار به طرف نیروهای ایرانی شلیک می‌شد و از پیش برای دفاع آماده شده بودند، استفاده کردند. هزاران تن از نیروهای ایرانی کشته شدند،

حجم تلفات انسانی نیروهای ایرانی بسیار سنگین بود بطوری که پیکر شهدای نیروهای ایرانی سطح میدان نبرد را پوشانیده بود
تلفات عراقی‌ها شش مرتبه کمتر از تلفات ایرانی‌ها بود
و متاسفانه نیروهای ایرانی انچنان دستپاچه و با عجله شروع به عقب نشینی نمودند که حتی فرصت انتقال کشته ها و حتی در اغلب موارد زخمی های خود را نداشته و بسیاری از شهدا و مجروحین خود را در منطقه جای گذاشتند
حجم فاجعه انقدر وسیع بود که هنوز هم بعد از سی سال کار جمع اوری و انتقال شهدای این عملیات فاجعه بار ادامه دارد
و مسئله مهم این است که هیچوقت کسی پاسخگوی شکست عملیات و خون جوانان کشته شده نشد دقیقا بالعکس کشورهای دیگر…

در عملیات کربلای ۴ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بعنوان مجری و طراح عملیات معرفی گردیده بود و ارتش در این عملیات ملزم به همکاری و مساعدت کامل با سپاه پاسداران شده بود ما در این نوشتار قصد مقصر جلوه دادن گروه یا افراد را نداریم هدف ما باز نمودن گوشه ای از تاریخ نظامی کشورمان که به دلایلی کمتر به ان پرداخته شده را داریم
متاسفانه در کشورما هنوز هم یک اصل مهم نادیده گرفته شده است و ان بررسی و باز نمودن شکست های نظامی و تجزیه و تحلیل دلایل ان میباشد
در کشورما باب شده همواره موفقیت ها و پیروزی ها را مهم و برجسته جلوه داده و همواره با غرور از ان نام ببریم ولی با کمرنگ کردن شکست ها و سانسور واقعیات ان همواره از کنار ان رد میشویم
بطور مثال ارتش امریکا موفقیت های بسیار زیادی در کارنامه خود داشته ولی انچه را که همواره برجسته نموده و به ان پرداخته شده شکست های این نیرو بوده بطوریکه هنوز هم بعد از گذشت نزدیک به ۵۰ سال از جنگ ویتنام پرونده این جنگ همچنان باز و مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد و دلایل ناکامی ها در این جنگ مورد بررسی قرار میگیرد
ولی در کشورما متاسفانه تمامی رسانه ها فقط به عملیاتهای موفق جنگ پرداخته ولی همواره از کنار عملیاتهای شکست خورده ای چون کربلای ۴ گذشته اند گویی اتفاقی کوچک و بی اهمیت بوده اند

در صورتیکه اگر بخواهیم واقع بینانه به ماجرا نگاه کنیم عملیات کربلای ۵ و شکست در ان انچنان بزرگ بود که بعد کربلای ۵ که جزئی از عملیات کربلای ۴ بوداز ان دیگر هیچگاه ایران نتوانست طراحی و اجرای یک عملیات گسترده را سازماندهی نماید و انچنان تلفات سنگین و تبعات بدی بر روحیه مردم گذاشت که دیگر خبری از ان داوطلبان پر شور برای رفتن به جبهه ها نبود و کشورمان برای جایگزین نمودن نیروهای خود ناچار اقدام به سربازگیری اجباری نمودند بطوریکه ژاندارمری در بین راهها اقدام به ایجاد ایست بازرسی و دستگیر نمودن جوانان و اعزام انها به منطقه جنگ مینمود
این عملیات علیرغم فداکاری و زحمات گسترده ارتش خصوصا هوانیروز بخاطر لو رفتن عملیات با شکست مواجه گردید
متاسفانه در این عملیات بخاطر در پیش بودن اجلاس سران کشورهای اسلامی در کویت و بازتاب عملیات مسولان اصرار بیهوده ای جهت اجرای عملیات داشتند اینجانب با برخی از نظامیانی که در ان زمان در جبهه حضور داشتند در مورد این عملیات صحبت کردم و همگی متفق القول خبر از لو رفتن عملیات داشتند و حتی فرماندهان ایرانی نیز بخوبی از احتمال لو رفتن عملیات اطلاع داشته و با ریسک بالایی این عملیات را اجرا نمودند
بزخی از مسولان تمام تقصیر را متوجه ایالات متحده نموده و این کشور را عامل شکست های کشورمان در جنگ معرفی مینمایند

متاسفانه اینهم در کشور ما یک سنت ناپسند شده که تمامی کارهای مثبت و موفقیت ها بخاطر خلاقیت و کاردانی مسولان انجام میگیرد ولی تمامی شکستها را متوجه استکبار میکنیم
من یک نکته برایم مبهم مانده از زمانیکه به مباحث نظامی علاقه مند شده ام هر چقدر در مورد تجهیزات نظامی عراق در جنگ تحمیلی تحقیق کردم و مطالعه واقعا تجهیزات نظامی امریکایی در بین انها ندیدم تمامی تجهیزات عراق ساخت اتحاد جماهیر شوروی ، چین و تا حدودی فرانسه بود و اگر قرار است انگشت اتهام متوجه کشور خاصی گردد ان کشور چین ، روسیه و فرانسه هستند که از قضا هر سه کشور در حال حاضر نیز از شرکای بزرگ کشورمان هستند هرچند که این کشورها تاجر و فروشنده هستند و نمیتوان خرده ای به آنها گرفت
بله ایالات متحده در مقطعی با عراق از نظر اطلاعاتی همکاری نمود که در واقع بیشتر یک معامله انجام داد انهم در بحث اف -۱۴ ایرانی پناهنده به عراق بود که ایالات متحده پذیرفت در قبال عدم تحویل تامکت به اتحاد شوروی با عراق همکاری نماید همانطور که در ماجرای آزادی گروگانهای امریکایی در لبنان با میانجگری ایران همین معامله هم به نفع ایران صورت گرفت
در کتاب «جنگ عراق و ایران»، نوشته وزیر دفاع پیشین مصر عبدالحلیم غزاله عملیات کربلای ۴ را بدترین عملیات این جنگ از نظر سازماندهی و طراحی مانور خوانده و نوشته چیزی که در این عملیات مشهود بود بی برنامه گی ، سردرگمی و در هم ریختگی عملیاتی خالی از نظم بود که سربازان مایوسانه برای نجات خود از مخمصه به هر اب و اتشی میزدند و این بیشتر باعث بالا رفتن تلفات میگردید ایران هیچ گزینه احتمالی جهت جایگزین نمودن در موقع بروز اشکال در عملیات اصلی نداشت و نیروها به حال خود رها شده و به انها اعلام گردید که جان خود را نجات داده و با هر وسیله ممکن به عقب برگردند انهم نیروهایی که هیچ آشنایی با جغرافیای منطقه نداشته و حتی اغلی با بالگرد و قایق منتقل شده بودند و همین بیشتر باعث بالا رفتن تلفات ایرانی ها میگردید
متاسفانه با گذشت ۳۰ سال از عملیات کربلای ۴، کمیته جستجوی مفقودین ستاد کل نیروهای مسلح ایران اعلام کرد که اجساد 175غواص ایرانی را که با دستان بسته کشته شده‌اند را….در منطقه ابوفلوس عراق کشف کرده‌است نکته دردناک این ماجرا این است که فرمانده این ستاد اعلام کرد که برخی از اجساد کشف شده دارای هیچ جراحتی نیستند و نیروهای بعثی آن‌ها را زنده به گور کرده‌اند.
پیکر این غواصان به همراه ۱۰۰ رزمنده گمنام دیگر طی مراسمی در روز ۲۶ خرداد ۱۳۹۴ در تهران و از میدان بهارستان تا معراج شهدا تشییع شد….

میناگلرو