از سوپر فرلون تا Z-18G

به نام خدا

 خانواده بالگردهای نظامی چند منظوره Z-18 ساخت گروه صنایع هوایی  CAIGچین است که بر اساس هلیکوپتر غیرنظامی AC-313 ساخت کمپانی چینی Avicopter طراحی شده که خود برگرفته از بالگرد فرانسوی سوپر فرلون است. AC-313 یکی از کارآمدترین بالگردهای غیرنظامی جهان است که چهار نوع هلیکوپتر نظامی بر اساس آن ساخته شده که شامل ترابری Z-18 White Heron، ضد زیردریایی Z-18F Sea Eagle، آواکس Z-18J Bat و ترابری پیشرفته Z-18G هستند و به تازگی وارد خدمت شده اند.

سوپر فرلون

بالگردی بزرگ و سنگین وزن محصول دهه 1960 فرانسه بود که پیکربندی نسبتاً غیرمعمول 3 موتوره داشت و از پیشرانه توربوشفت Turmo-3C ساخت توربومکا با رانش 1630 اسب بخار برای هر کدام استفاده میکرد. به طوری که دو موتور کنار هم در جلوی چرخانه اصلی و سومی پشت آن قرار داشت.
بدنه سوپر فرلون سازهای نیمه تکپوسته از جنس آلیاژی سبک بود و کف بالگرد نیز به صورت قایق طراحی شد تا در صورت لزوم بتواند روی آب فرود آید. در انتهای بدنه نیز رمپ بزرگی وجود داشت که ورودی اصلی بارهای بزرگ و وسایل نقلیه کوچک بود. یک در کشویی هم سمت راست جلوی بالگرد قرار داشت. ارابه فرود نیز شامل سه چرخ ثابت زیر دماغه و انتهای بدنه بود.
ویژگی ظاهری آن، دماغهاش بود که به سبک هلیکوپترهای قدیمی، صفحات شیشهای زیادی داشت و یادآور هم عصرانی مثل Mil-8 روسیه بود. در واقع بالگردهای قدیمی به دلیل فقدان تجهیزات ناوبری پیشرفته، بیشتر متکی به دید چشمی خلبان بودند لذا دماغه شیشهای داشتند.
سوپر فرلون علاوه بر فرانسه در عراق، لیبی، اسرائیل، آفریقای جنوبی، سوریه و لیبی نیز خدمت کرد. شهرت آن در ایران به خاطر ضرباتی بود که با موشک اگزوست به ناوهای جنگی و نفتکشهای کشورمان در جنگ تحمیلی وارد کرد. یک بار هم جنگنده فانتوم ایرانی با موشک ضد تانک ماوریک، سوپر فرلون در حال پرواز را هدف قرار داد و منهدم کرد!

بالگرد سوپر فرلون یا Z-8 نیروی زمینی چین؛ به دماغه شیشهای و سیمای قدیمی آن توجه کنید!

ورود به چین

ورود سوپر فرلون به چین مثل بلکهاک آمریکا که در شماره قبل اشاره کردیم، حاصل گرمی روابط پکن با غرب در دهه 1970 بود. به طوریکه از 1975 تا 1977، دوازده فروند شامل نسخههای ASW (جنگ ضد زیردریایی) وSAR  (جستجو و نجات) را دریافت کرد و نسخه تحت لیسانس Z-8 را نیز توسط کمپانی هاربین به تولید رساند.
سوپر فرلون نخستین بالگرد چین با توان عملیات از عرشه ناوهای جنگی بود و افقهای تازهای برای نیروی دریایی پدید آورد. نسخه ASW مجهز به رادار جستجوی سطحی، سونار غوطهور با کابل و پایلون اژدر بود. نسخه SAR نیز بالابر کابلی و نورافکن داشت.
این بالگرد برای سالهای طولانی در چین فعال بود، نسخههای ارتقا یافته نیز تولید شدند و از آن برای ترابری محموله به ناوهای جنگی هم استفاده شد. سوپر فرلون در فرانسه و چین، غالباً توسط نیروی دریایی استفاده شد و سرانجام سال 2010 در فرانسه و 2014 در چین بازنشست شد. اما نسخههای گوناگون Z-8 به طور گسترده در نیروی زمینی و دریایی چین عملیاتی هستند.

هلیکوپتر ترابری غیرنظامی AC-313 با پیشرانههای کانادایی، یکی از بهترین نمونهها در نوع خود است.

بالگرد غیر نظامی AC-313

پکن در سال 2010 بدون اعتنا به حق مالکیت معنوی سوپر فرلون که متعلق به فرانسه بود، نسخه بومی Z-8 را طبق تجربیاتی که طی سالها کاربرد عملیاتیاش کسب کرده بود، تحت طراحی مجدد و تغییر اساسی سازه، پیشرانه و اویونیک قرار داد و شرکت Avicopter، نسخه غیر نظامی AC-313 را به تولید رساند.
مهندسان چینی طرح کلی بالگرد را که بسیار کارآمد بود حفظ کردند ولی برای گسترش قابلیتها و تبدیل آن به هلیکوپتر چند منظوره، تغییراتی اعمال کردند. پایین بدنه سوپر فرلون مثل قایق بود ولی تغییر کرد و بسان بالگرد ترابری معمولی طراحی شد تا فضای داخلی افزایش یابد. به طوری که ارتفاع اتاقک به 8/1 متر و ظرفیتش به 5/23 متر مکعب رسید. لذا امکان حمل بارهای حجیمتر فراهم شد و به بزرگترین هلیکوپتر ساخت چین بدل گردید.
بنیان AC-313 متعلق به دهه 1960 بود ولی طراحی پیشرفته روی آن اعمال شد و محور چرخانه اصلی از تیتانیوم، تیغهها از کامپوزیت و کل بدنه به صورت تقریباً مساوی از کامپوزیت و تیتانیوم ساخته شد که مقاومت عالی در برابر محیط مرطوب، مه های شور و خورنده دریا داشت. دماغه سوپر فرلون هم که پر از صفحات شیشه ای بود، در AC-313 تغییر کرد و از ارابه فرود جدید نیز استفاده شد.
سلفش Z-8 سه پیشرانه توربوشفت WZ-6 (نسخه تحت لیسانس Turmo-3C) داشت اما AC-313 به 3 پیشرانه قویتر PT6B-67A ساخت پرات اند ویتنی کانادا با رانش 1940 اسب بخار مجهز شد. لذا امکان حمل بارهای سنگینتری داشت به طوری که ظرفیت بار داخلی به 4 و بار خارجی به 5 تُن رسید که از نظر قابلیت عملیاتی بسیار باصرفه بود. همچنین عملکرد خیلی بهتری در هوای گرم و ارتفاع بلند داشت.
AC-313 به کابین تمام نمایشگر مجهز شد که از مجموعه اویونیک یکپارچه و پایگاه داده دیجیتالی استفاده میکرد و دارای سیستم کنترل خلبان خودکار 4 محور بعلاوه رادار جستجوی دماغه بود. همچنین میتوانست 27 نفر یا 14 برانکارد بعلاوه تیم پزشکی را حمل کند. کابین هم قابل تبدیل به VIP بود و خدمه نیز تنها 2 نفر بودند.
حداکثر وزن برخاست آن 8/13 تُن و شعاع عملیاتیاش 900 کیلومتر بود. ارتفاع پرواز هم 6 هزار متر بود ولی طی پرواز آزمایشی در تبت با رسیدن به ارتفاع 9 هزار متر و پرواز بر فراز قله اورست، رکورد زد و نخستین بار بود که بالگردی بزرگ توانست به چنین ارتفاعی دست یابد.
ضمن اینکه بعد از بلکهاک، دومین هلیکوپتر چین بود که توان پرواز در ارتفاع بلند را داشت. رکورد سرعتش نیز 336 کیلومتر بر ساعت بود و میتوانست در فرودگاهی به ارتفاع 4500 متر فرود آید. تولید آن از سال 2010 آغاز شد و برای جستجو و نجات، نظارت دریایی، آتش نشانی، پشتیبانی از تأسیسات دریایی نفت و گاز، حمل و نقل کالا و آمبولانس هوایی کاربرد دارد.

Z-18 White Heron

نسخه نظامی و تکامل یافته AC-313 بود که به رادار هواشناسی و سایت اپتیک با دوربین تلویزیونی و گرمایاب مجهز شد. آنتنهای ارتباطی و ناوبری هم زیر بدنه قرار گرفتند و آنتن SATCOM (مخابرات ماهوارهای) بالای تیرک دُم تعبیه شد.
برای اشغال جای کمتر در آشیانه ناو نیز چرخانه اصلی و دُم قابل جمع شدن بودند اما ارابه فرود ثابت ماند. همچنین برای امکان فرود روی آب، محفظه ارابهها به شکل قایق طراحی شد که در نسخههای F و J نیز به همین صورت باقی ماند.
چین تمایل داشت برای Z-18 نیز موتور پرات اند ویتنی را خریداری کند اما به دلیل جریمه سنگینی که وزارت خزانهداری آمریکا علیه این شرکت به دلیل کمک به ساخت پیشرانه بالگرد تهاجمی Z-10 کرده بود، پرات اند ویتنی از تأمین موتور امتناع ورزید. لذا پیشرانه WZ-6C (نسخه قویتر WZ-6) با رانش 1752 اسب بخار به صورت بومی برای Z-18 تولید شد که البته رانش کمتری نسبت به موتور کانادایی داشت.
این بالگرد سال 2014 رونمایی شد و به دلیل فقدان هواپیمای ترابری ناونشین در نیروی دریایی، غالباً برای انتقال تداراکات به ناو هواپیمابر لیائونینگ اختصاص یافت و در آینده نیز جایگزین نسخههای دریایی Z-8 خواهد شد. البته تقریباٌ هیچکدام از ناوشکنهای پکن توان پذیرش بالگردی به بزرگی آن را ندارند. لذا فعلاً فقط ناو لیائونینگ، 3 فروند ناو آب خاکی و ناوشکن غولآسای Type-055 میتوانند از آن استفاده کنند.

بالگرد ضد زیردریایی Z-18F Sea Eagle زرد: رادار جستجوی سطحی، سبز: سایت اپتیک، نارنجی: آرایه سونار، قرمز: پرتابگرهای سونوبوی؛ به دو اژدر Yu-7K در طرفین بالگرد و محفظه قایقی ارابههای فرود توجه کنید.

نسخه جنگ ضد زیردریایی و ضد کشتی Z-18 است. یک رادار بزرگ جستجوی سطحی با پوشش 360 درجه و بُرد حداقل 150 کیلومتر، زیر دماغه دارد که میتواند کشتیها یا لوله پریسکوپ و هواگیری زیردریاییهای دشمن را که از زیر آب بیرون آمده پیدا کند. سایت اپتیک دماغه نیز به سمت چپ بدنه منتقل شده است.
کف بالگرد، آرایه سونار قرار دارد که با کابل درون آب رها شده و در حالیکه هلیکوپتر در آسمان متوقف است، به پایش زیر آب و کشف زیردریایی دشمن میپردازد. پس از پایان مأموریت نیز داخل بدنه کشیده میشود.
روی رمپ بارگیری انتهای بالگرد نیز 30 حفره برای پرتاب سونوبوی (سونار یکبار مصرف) وجود دارد که حین عبور، پرتاب میشوند. سونوبوی داخل آب افتاده و آنتنهایش را باز میکند. سپس به پایش زیر دریا پرداخته و اطلاعاتش را برای هلیکوپتر میفرستد. Z-18F میتواند با پرتاب آنها، شبکهای از حسگرها ایجاد کرده و مناطق وسیع را پایش کند.
در طرفین بالگرد نیز دو آویزگاه برای حمل 4 موشک ضد کشتی کوچک یا اژدر سبک Yu-7K تعبیه شده است. این اژدر 235 کیلوگرمی، 14 کیلومتر بُرد، 74 کیلومتر بر ساعت سرعت و 45 کیلوگرم ماده منفجره دارد.
Z-18F به لینک تبادل دادههای دیجیتال نیز مجهز است و میتواند موشک کروز شلیک شده از ناو خودی را روی اهدافی که در فواصل خارج از برد رادارشان یافته، هدفگیری کند. این بالگرد سال پیش عملیاتی شد و به عنوان ابزار ضد زیردریایی، در ناو هواپیمابر لیائونینگ مستقر شده است.

بالگرد آواکس Z-18J Bat سبز: سایت اپتیک، قرمز: رادار کاوش الکترونیک انتهای هلیکوپتر که در حالت بسته است.

Z-18J Bat

انتهای آن کاملاً بازطراحی و رادار متحرک بزرگی نصب شده است. رادار از نوع کاوش الکترونیک فعال چند حالته دوربرد است که پس از اوج گرفتن، به صورت کشویی پایین آمده و پوشش 360 درجه برای کشف اهداف هوایی و سطحی ایجاد میکند. همچنین علاوه بر رادار هواشناسی و سایت اپتیک، گیرندههای هشدار راداری و هشدار تقرب موشک نیز روی دماغه و انتهای بدنه دارد.
Z-18J هلیکوپتر نظارت بر میدان جنگ است و درون آن، کنسولهای مدیریت میدان نبرد قرار دارند. ناو هواپیمابر لیائونینگ همواره چند فروند را به عنوان آواکس برای پشتیبانی از جنگندههای J-15 حمل میکند. اما به دلیل محدودیت بار و فضای داخل بالگرد، Z-18J نمیتواند در حد هواپیمای آواکس ناونشین مثل E-2 آمریکا ظاهر شود. لذا فقط راه حلی موقت است تا آواکس ناوشین چین Y-7 وارد خدمت شود.
ترکیب گروه پروازی لیائونینگ نیز 4 فروند آواکس Z-18J، تعداد 6 فروند ضد زیردریایی Z-18F، دو فروند بالگرد جستجو و نجات Z-9C و 24 فروند جنگنده J-15 است.

هلیکوپتر ترابری پیشرفته Z-18G (A) نیروی زمینی چین

Z-18G (A)

نسخه کاملاً ارتقا یافته Z-18 برای نیروی زمینی چین با سازه و تجهیزات جدید است. اگرچه از همان پیکربندی نسخههای دریایی با طرح کلی مشابه، همان داشبورد تمام نمایشگر و 3 موتور توربوشفت استفاده میکند، اما بر خلاف آنها که دماغه صاف داشتند، بسان Mil-17 روسی دارای دماغه بزرگتر و تیزتز است که پسای پرواز را کاهش میدهد.
همچنین بدنه اصلاح شده و شعاع عمل رزمی به هزار کیلومتر رسیده است. کابین خلبان هم از نو طراحی و دارای شکل متفاوت با پنجرههای بزرگی است که میدان دید وسیع دارند. Z-18G برای نیروی زمینی است لذا نیازی به فرود روی آب ندارد و محفظه ارابههای عقب نیز به همان شکل AC-313 طراحی شدهاند.
بالای کابین، گیرنده هشدار راداری قرار دارد و داخل دماغه رادار تعقیب عوارض زمینی برای پرواز اتوماتیک در ارتفاع پست تعبیه شده است. برای حفظ ارتباط و ناوبری در فواصل طولانی نیز آنتن جدید مخابرات ماهوارهای بعلاوه گیرندههای GPS و Beidou بالای تیرک دُم تعبیه شدند.
Z-18G در کلاس Mil-17 است ولی برخلاف آن، توانایی پرواز در ارتفاع بلند دارد که مورد نیاز چین است. یکی از وظایف اصلی نیز حمل هویتزر کششی AH-4 است که همتای هویتزر آمریکایی M777 بوده و تنها 4 تُن وزن دارد. همچنین رمپ پشتی و در کشویی پهلو برای تخلیه سربازان و وسایل نقلیه کوچک نیز حفظ شده است.
این بالگرد در تاریکی شب و شرایط نامساعد جوی قابل استفاده است و به طرز چشمگیری قدرتمندتر از Z-8 و Mil-17 بوده و قابلیت ترابری سنگین در ارتفاع بلند را برای پکن به ارمغان آورده. اواخر 2014 آزمایشهای آن در مناطق مرتفع تبت آغاز شد و پس از 3 سال، عملیاتی گشت.  Z-18Gبه تدریج جایگزین Z-8A,B خواهد شد و در کنار Z-20، جای اکثر هلیکوپترهای فرانسوی، روسی و آمریکایی پکن را میگیرد.

بالگرد Z-18G (A) به طراحی پیشرفته و شکل متفاوت کابین خلبان توجه کنید

نویسنده: امین کرمی زنجانی