معرفی تانک روسی تی72 و بررسی برخی مدلها

نوشته شده توسط: مینا گلرو -کارشناس نظامی

 

تانک تی-۷۲ یک تانک اصلی میدان نبرد است که تولید آن از اوایل دهه ۱۹۷۰ در شوروی آغاز  شد. این تانک شباهت‌هایی با تانک قدیمی‌تر اما پیشرفته‌تر تی-۶۴ دارد. تی-۷۲ پس از تانک دیگر شوروی‌ها؛ تی-۵۴/۵۵ پرتیراژترین تانک تولیدشده پس از جنگ جهانی دوماست و در مجموع بیشتر از ۲۵ هزار دستگاه از آن ساخته شده و کماکان برای مشتریان خارجی تولید می‌شود که توسط ده‌ها کشور مورد استفاده قرار گرفته‌است. تانک تی-۹۰مدل توسعه‌یافته تی-۷۲ و جدیدترین تانک ارتش روسیه محسوب می‌گردد. سلاح اصلی این تانک، یک قبضه توپ بدون خان کالیبر ۱۲۵ میلیمتری از نوع ۲A46M است.
این تانک از سال ۱۹۷۳ تاکنون  در حال خدمت میباشد.
طراح این تانک کارتسف وندیکوف ( Kartsev-Venediktov)  بود که  از سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۳ در گیر طراحی و ساخت ان بود. و کارخانه Uralvagonzavod نیز تولید ان را بر عهده داشت.
این تانک در سال ۱۹۷۳ وارد خدمت شد و قیمت هر اراده از این تانک درسال ۲۰۰۹ بین ۱ الی ۲ میلیون دلار بود.وزن این تانک حدود ۴۱.۵ تن و  طول  ،عرض ، ارتفاع ان به ترتیب معادل ۶٫۹۵ متر، ۳٫۵۹ متر، ۲٫۲۳ متر است.

زره این تانک از فولاد ،کامبوزیت یا در برخی مدل ها صفحه واکنش انفجاری است.علاوه بر توپ اصلی از  دو مسلسل یکی  ۷٫۶۲م‌م پی‌کا هم‌محور توپو دیگری مسلسل  ضدهوایی ۱۲٫۷م‌م ان‌اس‌وی بهره میبرد.موتور این تانک یک موتور V_12 دیزلی میباشد که درنسخه t72 a توان ایجاد ۷۸۰ اسب بخار و در نسخه t72 b توان تولید ۸۴۰ اسب بخار را دارا میباشد.ظرفیت سوخت این تانک ۱۲۰۰ لیتر بوده.و برد ان ۴۶۰ کیلومتر یا
۷۰۰ کیلومتر (با باک سوخت اضافی)  میباشد که برد خوبی  برای تانک محسوب میشود.سرعت این تانک حدود ۶۰کیلومتر بر ساعت در جاده میباشد.ناگفته نماند که ایران حدود ۴۰۰ اراده از این تانک را دارا میباشد.  که بیشتر انها قنائمیست که از جنگ هشت ساله بر جای مانده است.

تی ۵۴/۵۵ تانکی که تی هفتاد و دو بر اساس ان ساخته شد‌

تی-۶۴ که کمی قبل از تی-۷۲ به ارتش شوروی پیوسته بود را باید یکی از مدرن‌ترین تانک‌های زمان خود دانست. البته این تانک مشکلاتی در موتور و سیستم آتش خود داشت و هزینه ساخت آن به نسبت کاراییش زیاد بود. به همین جهت ارتش سرخ و نیروهای پیمان ورشو قادر نبودند با این تانک لشکرهای زرهی خود را نوسازی کنند. در سال ۱۹۶۷ موتور قدیمی وی-۴۶ تی-۶۴ با یک موتور جدید جایگزین شد و با اصلاح بخش‌های دیگر تانک جدیدی متولد گردید که تی-۷۲ نام گرفت. در فاصله سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۳ آزمایش‌های لازم بر روی این تانک صورت گرفت و پس از آن کارخانه چلیابینسک با توقف تولید تانک‌های تی-۶۲ و تی-۵۵ به تولید تانک جدید تی-۷۲ روی آورد. Uralvagonzavod اولین نمونه را با توپ ۱۲۵ م م و موتور وی۴۵-ک درسال ۱۹۶۸ با نام شی ۱۷۲ تولید کرد. پس از انجام آزمایشهای بسیار سخت برروی تی-۶۴آ برای برطرف کردن یک سری مشکلات کوچک شی ۱۷۲ در سال ۱۹۷۰ از نوع طراحی شد. تولید سریالی شی ۱۷۲ در زمان صلح امکان‌پذیر نبود، در یک روند سیاسی غیر روشن حکم شماره۳۲۶–۱۱۳ ابلاغ شد، که اجازه تولید شی۱۷۲ را در اتحاد جماهیر شوروی از تاریخ ۱ دسامبر ۱۹۷۲ می‌داد و Uralvagonzavod را از تولید تی-۶۴ آ رها می‌کرد. دسته اول با نام شی۱۷۲ م ساخته شد و بعد از تغییراتی دوباره در سال ۱۹۷۳ مورد آزمایش قرار گرفت واین حکم به نام تی-۷۲ مورد موافقت قرار گرفت.

تی ۷۲ از بدو تولید مورد توجه و استقبال ارتش شوروی قرار گرفت. این تانک به جز کشورهای بلوک شرق در بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده قرار گرفت و در برخی کشورها تحت لیسانس ساخته می‌شود.

تاریخچه تولید و توسعه

تی-۷۲ متداول‌ترین تانک دهه هفتاد در بین کشورهای پیمان ورشو بود. این تانک همچنین به کشورهای دیگری از جمله فنلاند، هند، ایران، عراق، سوریه و یوگسلاوی نیز صادر شد که در برخی از این کشورها تحت لیسانس یا بدون مجوز مونتاژ نیز می‌گردد.لهستان و چکسلواکی از جمله کشورهایی بودند که قبل از فروپاشی شوروی تی-۷۲ را در داخل خاک خود تولید می‌کردند. مدل بهینه‌سازی‌شدهٔ این تانک در یوگسلاوی با نام ام-۸۴ تولید می‌شد که در دهه ۸۰ صدها دستگاه از آن صادر گردید. چندین کشور به علاوه روسیه و اوکراین نیز تانک‌های تی-۷۲ خود را مورد نوسازی قرار داده‌اند که از آن جمله می‌توان به مدل پی‌تی-۹۱ ساخته شده در لهستان اشاره کرد. تانک تی۷۲ توسط صنعت دفاعی ایران نیز در حال تولید است.

لیزر مسافت‌یاب در حدود سال ۱۹۷۸ بر روی تانک نصب شد نمونه‌های قبلی دارای مسافت‌یاب نوری بودند که از آنها در مسافتهای کمتر از ۱۰۰۰ متر نمی‌شد استفاده کرد برخی نمونه‌های صادراتی تا سال ۱۹۸۵ فاقد مسافت یاب لیزری بود. در اواخر دهه ۱۹۸۰ زره تی-۷۲های شوروی با زره‌های واکنشی نیز پوشانده شد (همچنین برخی کشورهای تولیدکننده در نقاط دیگر دنیا).

در سال ۱۹۸۵ طراحی تی-۷۲ مورد بازنگری کلی قرار گرفت که در نتیجه آن زره تانک قطورتر شده و از موتور قویتری با قدرت ۸۴۰ اسب بخار در آن استفاده شد. سیستم کنترل آتش تانک نیز ارتقا یافت که به موجب آن تی-۷۲ قابلیت نصب و شلیک موشک‌های ضدتانک هدایت‌شونده را نیز پیدا کرد و به عنوان استاندارد، زره تمام تی-۷۲ها به زره‌های واکنشی نیز مجهز شدند. با این تغییرات تی-۷۲ تقریباً تبدیل به تانکی قویتر از تانک تی-۸۰ شد که قیمت بالاتری داشت. تی-۷۲بی از معروفترین مدل‌های بهینه‌سازی سال ۱۹۸۵ بود. آخرین به روز رسانی تی-۷۲ به سال ۲۰۰۰ بازمی‌گردد که این تانک با مجهز شدن به دوربین حرارتی دید در شب و زره مقاوم در برابر اورانیوم ضعیف شده ارتقا یافت.

یکی از ویژگی‌های تانک تی-۷۲ قابلیت‌های جنگی کاملاً متفاوت مدل‌های اصلی و مدل‌های صادراتی آن است. در حالی‌که ارتش شوروی و کشورهای عضو پیمان ورشو و متحدین اصلی آن‌ها مدل‌های اصلی این تانک را دریافت می‌کردند. کشورهای دیگر (عمدتاً کشورهای خاورمیانه) تنها امکان خرید مدل‌های صادراتی بسیار نامرغوب‌تر آن را داشتند. تی-۷۲ام مدل صادراتی «تی-۷۲آ» و تی-۷اس مدل صادراتی «تی-۷۲بی» است که زره، سیستم کنترل آتش، تجهیزات هدف‌گیری و مهمات و گلوله‌های آن بسیار ضعیف‌تر از مدل‌های اصلی است. همچنین سیستم حفاظتی اتمی-میکروبی-شیمیایی در تی-۷۲ام وجود ندارد و در تی-۷۲اس بسیار ساده است. هدف اصلی از فروش مدل‌های نامرغوب به کشورهای دیگر معروف به «مدل میمون» که در دیگر سلاح‌های استراتژیک شوروی مثل تانک تی-۶۲، خودرو رزمی پیاده‌نظام ب‌ام‌پ-۱، جنگنده میگ-۲۳ و بمب‌افکنتوپولف-۲۲ هم سابقه دارد، به اشتباه انداختن غربی‌ها در مورد قابلیت‌های جنگی سلاح‌های شوروی بود.  جنگ ۱۹۹۱ خلیج فارس یکی از نبردهایی بود که تفاوت قابل توجه تی-۷۲های صادراتی با مدل‌های اصلی را نشان میداد.

ماکتی زیبا از تانک تی 72

 

یکی از ویژگی‌های تانک تی-۷۲ قابلیت‌های جنگی کاملاً متفاوت مدل‌های اصلی و مدل‌های صادراتی آن است. در حالی‌که ارتش شوروی و کشورهای عضو پیمان ورشو و متحدین اصلی آن‌ها مدل‌های اصلی این تانک را دریافت می‌کردند. کشورهای دیگر (عمدتاً کشورهای خاورمیانه) تنها امکان خرید مدل‌های صادراتی بسیار نامرغوب‌تر آن را داشتند. تی-۷۲ام مدل صادراتی «تی-۷۲آ» و تی-۷اس مدل صادراتی «تی-۷۲بی» است که زره، سیستم کنترل آتش، تجهیزات هدف‌گیری و مهمات و گلوله‌های آن بسیار ضعیف‌تر از مدل‌های اصلی است. همچنین سیستم حفاظتی اتمی-میکروبی-شیمیایی در تی-۷۲ام وجود ندارد و در تی-۷۲اس بسیار ساده است. هدف اصلی از فروش مدل‌های نامرغوب به کشورهای دیگر معروف به «مدل میمون» که در دیگر سلاح‌های استراتژیک شوروی مثل تانک تی-۶۲، خودرو رزمی پیاده‌نظام ب‌ام‌پ-۱، جنگنده میگ-۲۳ و بمب‌افکنتوپولف-۲۲ هم سابقه دارد، به اشتباه انداختن غربی‌ها در مورد قابلیت‌های جنگی سلاح‌های شوروی بود.  جنگ ۱۹۹۱ خلیج فارس یکی از نبردهایی بود که تفاوت قابل توجه تی-۷۲های صادراتی با مدل‌های اصلی را نشان داد. در این جنگ قوای زرهی عراق که صدها تی-۷۲ام و تی-۷۲ تولید عراق معروف به «شیر بابل» را در اختیار داشت به طور کامل منهدم شد و تانک‌های تی-۷۲ علی‌رغم صدها دستگاه تلفات حتی نتوانستند به یک تانک ام۱ آبرامز آمریکایی یا چلنجر۱ انگلیسی آسیب جدی برسانند، در حالی‌که از نظر فنی توپ ۱۲۵ م‌م تی-۷۲ قدرت شکست هر تانک مدرنی را دارد.
متاسفانه تانک های تی ۷۲ ایرانی نیز از نسخه های صادراتی و نا مرغوب  این تانک است.

مدلها

مدلهای اصلی تی-۷۲ در اتحاد جماهیر شوروی سابق و روسیه تولید شده‌اند. حرف ک بیانگر تانک فرمانده می‌باشد مانند تی-۷۲ک و حرف وی بیانگر زره واکنشی می‌باشد مانند تی-۷۲ وی.

تی-۷۲ اورال(۱۹۷۳)

مدل پایه مجهز به یک توپ ۱۲۵ م م بی خان و فاصله یاب نوری.

 

تی-۷۲آ(۱۹۷۹)

اضافه شدن فاصله یاب لیزری و سیستم کنترل آتش الکترونیکی، جلو و بالای برجک با زره کامپوزیت به شدت تقویت شد، استاندارد نصب زره واکنشی، نارنجک اندازهای دود زا، زره‌های شناور نصب شده ب روی گل پخش کن‌ها، تغییرات داخلی.

دارای توپ اصلی جدید، تثبیت کننده توپ، سیستم آتش، قابلیت شلیک موشک هدایت شونده 9M119 Svir، نصب زره اضافی از جمله زره ۲۰ م م تکه دوزی شده در جلوی بدنه. تقویت موتور با قدرت ۸۴۰ اسب بخار

 

 

 

تی-۷۲ ام
نسخه صادراتی مدل میمون، شبیه نمونه آ اما فاقد زره کامپوزیت با سیستم تسلیحاتی کاهش داده شده مانند فقدان سیستم کنترل آتش

 

تی-۷۲ اس آی ام ۱

افزایش زره واکنشی و زره خنثی کننده، سیستم کنترل جدید، سیستم ناوبری و در مدلهای لهستانی سیستم کنترل آتش با مسافت یاب لیزری و گرمایاب و سیستم تشخیص دوست از دشمن

 

تی-۷۲(۱۹۸۵)

توپ اصلی جدید، تثبیت کننده توپ، سیستم آتش، قابلیت شلیک موشک هدایت شونده 9M119 Svir، نصب زره اضافی از جمله زره ۲۰ م م تکه دوزی شده در جلوی بدنه. تقویت موتور با قدرت ۸۴۰ اسب بخار.

T_72 B
ارتقا سیستم کنترل اتش و ناوبری همچنین ارتقا سلاح اصلی و زره وکلی ارتقا دیگر

 

 

T_72 S
نسخه صادراتی T_72 B

ایران اولین  بار در جنگ ایران و عراق با این تانک اشنا شدند. این تانک با توپ ۱۲۵ م م و زره مناسب از همه تانک های  جنگ برتر بود ..ار پی جی ۷ به ان از روبرو اثری نداشت و در درگیری زرهی  با نیروهای ما نیز دست  برتر را داشت . البته به نظر می رسد تنها جنگی که در ان درخشید همان جنگ ایران و عراق  بود.به هر حال تی ۷۲ در اواخر دهه ۱۹۸۰ زمانی  که ایران به دنبال نو سازی ناوگان زرهیش  بود  پر تعداد ترین تانک  شوروی بود اگرچه اخرین ان نبود و تی ۸۰ بهترین انها بود. ایران تصمیم به خرید تی ۷۲ گرفت حالا یا تحت تاثیر کارایی ان در جنگ بود ویا اینکه از موتور توربین گازی پیچیده  پر هزینه تی ۸۰  ترسید   دست به سفارش ۱۰۰۰  عراده از  این تانک زد که قرار بود در ایران به شکل کیت تولید شود.۱۰۴ عراده مستقیم  تحویل شد و ۳۱۸ کیت نیز در ایران تولید شد ولی به دلیل فشار امریکا بر روسیه برنامه  لغو شد و کمتر از نیمی از سفارشات  تحویل شد. ایران همچنین  ۱۰۴ عراده تی ۷۲ ام ۱و ۳۷ عراده دیگر در سال ۲۰۰۲ از بلاروس  از همین  مدل را دریافت کرد.  تی ۷۲  تحویلی از روسیه ایرانی از نسخه S  هستند که  نسخه صادراتی تی ۷۲ بی پیشرفته ترین نسخه  تولید و در واقعه اخرین نسخه تولید این تانک است و نسخه تحویلی  از لهستان  و بلاروس  نسخه ام۱ نسخه صادراتی تی ۷۲ ای است که عراق هم از ان استفاده میکرد و از نسخه  اس ضعیفتر هستند و فاقد زره واکنشی .  تی ۷۲ اس ایرانی مجهز به موتور  ۸۴۰ اسب  بخاره و ۱۵۵ قطعه زره واکنشی کنتاکت ۱ است. این نسخه دارای مقاومت   ۵۴۰ م م در برابر انرژی جنبشی  و ۹۵۰ م م در برابر سلاح های خرج گود است. این تانک توان شلیک مهمات های با توان نفوذ  در ۴۵۰ تا ۵۰۰ م م زره از نوع انرژی جنبشی  و شلیک موشک لوله پرتاب ضد تانک ای تی ۱۰ که در ایران با نام تندر  مدتی تولید شد را دارد. این موشک  لوله پرتاب در حال حاظر  بهترین سلاح ضد تانک شلیک از تانک های  ایرانی است که دارای سامانه هدایت  لیزری  و توان نفوذ در ۸۵۰ م م زره است ولی باز برای نفوذ در تانک های چون ابرامز ویا لئوپارد ۲ و یا مرکاوا   کم است  ایران تی ۷۲ های خود  را ارتقاء  داد برخی از نسخه  های دست دوم خریداری شده از لهستان و بلاروس به سایت اتش کت۷۲  شدند. همچنین ایران برخی از تی ۷۲ خود را به زره توری ضد راکت تجهیز کرد که با نام تانک رخش  شناخته می شود(فقط با اضافه کردن یک زره توری نام تانک عوض شد). همچنین ایران در اواخر دهه ۱۳۷۰ با بهبود  رابطه خود با اکرایین  پروژه ای با نام خرمشهر  را رقم  زد که شامل تعویض موتور و همچنین نصب برجک تانک تی ۸۰ یو دی (نسخه تولید در اکراین) روی تی ۷۲ بود که حفاظت زرهی ان افزایش یافته بود و سامانه اتش  نیز ارتقا پیدا کرده بود.

ارتقاهای تی 72 در ایران

سلاح اصلی این تانک قدرتمند، یک قبضه توپ کالیبر 125 میلیمتری از نوع 2A46M است.(کالیبر به قطر داخلی لوله سلاح یا قطر خارجی گلوله گفته می شود) این توپ از مهمات متنوعی استفاده می کند که شامل گلوله های عادی، گلوله های پر سرعت نفوذگر و موشک زره است.

نحوه تغذیه مهمات در این توپ به هر دو نوع دستی و خودکار است که نواخت تیر در این دو حالت 4 و 8 شلیک در دقیقه خواهد بود.

ساده ترین نوع مهمات این تانک از نوع انفجاری شدید است. این پرتابه با طول 677 میلیمتر و جرم 23 کیلوگرم، 3.4 کیلوگرم TNT حمل کرده و به نهایت برد 12200 متر می رسد. این پرتابه با سرعت 850 متر بر ثانیه از لوله توپ خارج شده و دارای پره های فولادی پایدار کننده در انتهای خود است.

دیگر مهمات توپ2A46M ، گلوله ضد زره می باشد. این پرتابه، در جلوی خود به یک میله پیزوالکتریک به عنوان حسگر برخورد و فعال کنند فیوز اصلی مجهز است و حدود 1.6 کیلوگرم از جرم 19.34 کیلوگرمی آن را ماده منفجره تشکیل می دهد.

در انتهای این پرتابه شش پره فولادی نصب شده که پایداری مناسبی برای آن در حال پرواز به سوی هدف فراهم می آورد. مهمات ضد زره تانک تی-72 توان نفوذ در 550 میلیمتر زره را داشته با سرعت خروج 905 متر بر ثانیه از لوله به برد 4000 متر دست پیدا می کند که بردی مناسب برای صحنه نبردهای امروز است.

اما تانک پر قدرت تی-72، به  ضد زره از نوع APFSDS نیز مجهز است. این نوع مهمات که نام آنها برگرفته از ترجمه لاتین عبارتی معادل با پرتابه پایدار شده سوراخ کننده زره می باشد با بهره گیری از پدیده افزایش انرژی جنبشی در صورت کاهش وزن پرتابه(با انرژی ورودی یکسان) به سرعت فوق العاده بالای 1715 متر بر ثانیه در خروج از لوله توپ دست می یابد(بر مبنای اطلاعات مندرج در سایت وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح). جرم این پرتابه 6.5 کیلوگرم بوده و توان نفوذ آن 470 میلیمتر بوده و به بیشینه برد 3000 متر دست می یابد. البته از شرایط عملیاتی این مهمات اطلاعی در دست نیست.

آخرین نمونه از مهمات تانک های ارتقاء داده شده تی-72 که به آن می پردازیم، موشک تندر است. این موشک برای انهدام زره پوشش ها، تأسیسات بتنی، هداف پروازی کم سرعت و با ارتفاع پروازی پایین و نیز اهداف دریایی ساخته شده است. با توجه به اینکه این پرتابه از نوع هدایت شونده است، قابلیت درگیر شدن با اهداف متحرک را داراست که در سه نمونه قبلی مهمات وجود نداشت. سامانه هدایت آن از نوع لیزری فرمان به خط دید نیمه خودکار(SACLOS) بوده و کاربر تنها نیاز به نگهداشتن نشانه موجود در سامانه هدفکیری روی هدف تا لحظه برخورد دارد. سرجنگی 3.5 کیلوگرمی، قابلیت نفوذ 700 میلیمتر سرعت خروج از دهانه لوله برابر با 370 متر بر ثانیه، کمینه و بیشینه برد 100 و 4000 متر و قابلیت کارکرد در دمای 50-/+ درجه سانتیگراد از ویژگیهای این موشک است.

 تمامی مهمات فوق و حتی بسیاری از قطعات و سامانه های دیگر خود تانک، توسط صنایع دفاعی کشور تولید شده و در اختیار واحدهای عملیاتی در سراسر کشور قرار گرفته است. همین مشخصات مختصر از این مهمات،‌ توان بالای تانک تی-72 را که توسط متخصصان داخلی بهسازی شده و به این سطح از توانمندی رسانده است نشان می دهد. بنابراین این تانک در صحنه نبرد های امروز یه اهرم قدرت برای نیروهای دفاعی کشورمان خواهد بود.
 
تیربار ضدهوایی با تجهیزات ترازکننده و نشانه گیری تجهیز شده است که شلیک به هر دو نوع اهداف هوایی و زمینی را ممکن می سازد. تی-72-اس به ادواتی مجهز شده که برای محافظت خدمه و تجهیزات داخلی از امواج شوک در صورت وقوع یک انفجار هسته ای طراحی شده اند به همان ترتیب که در برابر ذرات رادیواکتیو در هنگام عبور از یک ناحیه آلوده. تانک تی-72-اس با توجه به جرم نه چندان زیاد خود در بین تانک های اصلی میدان نبرد که به حدود 44.5 تن بالغ می شود و بکارگیری یک موتور خنک شوند با مایع با توان 840 اسب بخار از تحرک بالایی در صحنه نبرد برخوردار است.

همچنین، سامانه جعبه دنده الکتروهیدرولیکی (TAG)نصب شده در این نمونه در برنامه به روزرسانی توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشورمان، رانندگی با این تانک را ساده تر و مانورپذیری آن را افزایش داده است.

سامانه های مکانیکی در آن با نمونه الکتروهیدرولیکی جایگزین شده است. با بهره گیری از این جعبه دنده، امکان انتخاب هوشمندانه مناسب ترین نسبت دنده با توجه به دور موتور و شرایط مسیر حرکت فراهم شده است که به افزایش قابلیت های دینامیکی این تانک پرتحرک انجامیده است.

این تانک به لوله زیرآبی برای عبور از رودخانه، وسایل حفر خندق و نیز به وسایلی برای محافظت خود در برابر بمب های آتش زا و ناپالم مجهز شده است.

تدابیری برای نصب آج های مینروبی برای ایجاد معابر در زمین های آلوده به مین اندیشیده شده است. برای تضمین پنهان شدن در مواقع لزوم، تانک به تجهیزات ایجاد دود و پرتاب نارنجک های دودزا و برای خاموش کردن آتش داخلی، سامانه اطفاء حریق مجهز به تانک افزوده شده است.

این تانک با یک سامانه حفاظتی فعال تجهیز شده است که محافظت آن را در برابر پرتابه های دارای خرج گود افزایش می دهد. در این تانک با بهره گیری از زره های واکنشی انفجاری، حفاظت بالایی در برابر پرتابه های ضد تانک پدید آمده است؛ حتی موشک های چند مرحله ای خرج گود نیز در برابر این نوع از زره ها، دچار افت کارایی می شوند.

این زره ها از بسته های مواد منفجره غیر حساس(HMX) تشکیل شده که به صورت جعبه هایی بر روی نقاط مختلف تانک نصب شده اند از جمله پیشانی(جلو)، روی برجک تانک و همچنین طرفین آن.

با برخورد سلاح های ضد تانک به این زره، ماده منفجره عمل کرده و با انفجار آن،‌ پرتابه ضد تانک منهدم شده و خود تانک از آسیب در امان می ماند. البته این زره ها به گلوله های 7.62 میلیمتری و برخی کالیبرهای بالاتر حساس نیستند تا دشمن با استفاده از آنها اقدام به انهدام این زره ها پیش از شلیک موشک ننماید. این جعبه های انفجاری با ویژگی هایی نظیر وزن سبک، عدم انفجار بسته های مجاور در صورت عمل کردن بسته مورد اصابت باعث افزایش حفاظت تانک با هزینه کم می شوند.

انواع سامانه های مدیریت صحنه نبرد، سامانه های مخابراتی پیشرفته دیجیتال با قابلیت کارکرد در شرایط جنگ الکترونیکی دشمن، سامانه های دید در شب با پهنه دید وسیع برای تمام خدمه تانک که باعث حفظ کارایی تی-72 های کشورمان در شب می گردد، توسط صنایع مختلف داخلی تولید شده و در این وسیله زرهی ارزشمند بکارگیری شده است.

کاربران فعلی

• آبخاز :حدود ۴۰ عراده
•  الجزایر :۵۰۰ عراده
•  آنگولا :۲۲ دستگاه تی-۷۲ام۱ در سال ۱۹۹ از بلاروس خریداری شد.
•  ارمنستان :۱۶۰ دستگاه
• جمهوری آذربایجان:۱۰۰  عراده تی-۷۲ آ و بی
•  بلاروس :۱۴۶۵ دستگاه  تی-۷۲بی
•  بلغارستان: ۱۶۰ تی-۷۲ام۲ فعال و تعداد زیادی در ذخیره
•  کوبا :حدود ۵۰ عراده
• جمهوری چک :حدود ۲۰۰ دستگاه
• جیبوتی :۴۰ دستگاه از یمن خریداری شد.
•  اتیوپی: ۵۰ دستگاه از یمن خریداری شد. ۲۰۰ دستگاه در سال ۲۰۱۱ به اوکراین :سفارش داده شد.
• گرجستان: ۵۰۰ دستگاه
• مجارستان:۱۹۵ دستگاه تی-۷۲ام و تی-۷ام۱ در سال ۲۰۰۸
•  هند: ۱۹۰۰ دستگاه تی-۷۲ام و تی-۷ام۱ در سال ۲۰۰۸
• ایران: اولین بار در جریان جنگ ایران و عراق تعدادی از تانک‌های تی-۷۲ به غنیمت گرفته شد. در سال ۱۹۹۳ قراردادی برای خرید و مونتاژ هزار تانک تی-۷۲ با روسیه امضا رسید که پس از تحویل تنها ۴۲۲ دستگاه ناتمام ماند. در همین سال ۱۰۴ دستگاه تانک تی-۷۲ام۱ از لهستان خریداری شد. بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ هم ۳۷ دستگاه تی-۷۲ام۱ احتمالاً دست‌دوم از بلاروس خریداری شد. تانک‌های ایران همگی از مدل‌های صادراتی تی-۷۲ام۱ و تی-۷۲اس هستند.
• عراق: ۱۰۰۰ دستگاه از انواع تانک تی-۷۲ در زمان صدام در اختیار ارتش عراق بود. تعداد زیادی از این تانک‌ها در جنگ خلیج فارس، بمباران‌های ۱۹۹۸ و عملیات اشغال عراق در ۲۰۰۳ از بین رفت. در سال ۲۰۰۹ ارتش جدید عراق تعداد ۱۲۰ دستگاه تانک از نیروهای ناتو دریافت کرد.
• قزاقستان: ۹۸۰ دستگاه
•  کنیا :۴۰۰ دستگاه
• قرقیزستان :۲۱۵عراده
•  لیبی: تعداد نامعلوم
•  جمهوری مقدونیه: ۴۰ عراده
•  مراکش: ۲۰۰ عراده
•  میانمار :۱۳۹ دستگاه تی-۷۲اس
•  کره شمالی۲۰۰ دستگاه(نامعتبر)
•  لهستان:۲۰۰ دستگاه در خدمت
•  روسیه :۱۲۰۰ دستگاه تی-۷۲ به صورت فعال و ۸۰۰۰ دستگاه ذخیره.
•  اسلواکی :۳۳ دستگاه  تی-۷۲ ام۱ که در سال ۲۰۱۱ از خدمت خارج شدند.
• سودان جنوبی : ۱۰۰ دستگاه(نا معتبر)
•  اوستیای جنوبی: ۱۰  عراده تی-۷۲ب که از گرجستان به غنیمت گرفته شد.
•  سوریه: ۱۶۰۰ دستگاه
•  تاجیکستان: ۴۴ عراده
•  ترکمنستان: ۷۰۲دستگاه
•  اوکراین: ۱۱۸۰ دستگاه. بیشتر آن‌ها با تی-۸۰ و تی-۸۴ جایگزین شده و تعدادی در نیروهای ذخیره هستند.
•  ازبکستان :۷۰ دستگاه
•  ونزوئلا: قرارداد خرید ۹۲ دستگاه تی-۷۲ از روسیه در سال ۲۰۰۹ به همراه موشک‌های دفاع هوایی اس-۳۰۰ امضا شد. ارزش قرارداد ۲٬۲ میلیارد دلار بود و به صورت وام بود. تانک‌های تی-۷۲ برای جایگزینی تانک‌های قدیمی آام‌ایکس-۳۰فرانسوی خریداری شدند.
• ویتنام: نامعلوم
• یمن: نامعلوم

کاربران سابق

•  آلمان شرقی
•  فنلاند
•  آلمان
• شوروی
•  رومانی
•  یوگسلاوی

عملیات های انجام گرفته با این تانک:

• – ۱۹۸۰–۱۹۸۸ جنگ ایران و عراق
• – ۱۹۸۲- جنگ‌های داخلی لبنان
• – ۱۹۸۳– جنگ‌های داخلی سری لانگا
• – ۱۹۸۶-۱۹۸۹ جنگ‌های جنوب آفریقا
• – ۱۹۸۸–۱۹۹۴ جنگ قره باغ بین آذربایجان و ارمنستان
• – ۱۹۸۸–۱۹۹۳ جنگ‌های داخلی گرجستان
•      – ۱۹۹۱–۱۹۹۲ جنگ اوستیای جنوبی
•      – ۱۹۹۲–۱۹۹۳ جنگ آبخازیا
• – ۱۹۹۰–۱۹۹۱ جنگ خلیج فارس
• – ۱۹۹۰–۲۰۰۲ جنگ‌های داخلی سیرالئون
• – ۱۹۹۱–۲۰۰۱ جنگ‌های یوگسلاوی
•      – ۱۹۹۱–۱۹۹۵ جنگ‌های استقلال کرواسی
•      – ۱۹۹۸ جنگ‌های کوزوو
•      – ۲۰۰۱ درگیری‌های مقدونیه
• – ۱۹۹۴ درگیری‌های داخلی اوگاندا
• – ۱۹۹۴–۱۹۹۹ جنگ‌های داخلی چچن
• – ۲۰۰۱ درگیری‌های مراکش در صحرای غربی
• – ۲۰۰۳ اشغال عراق
• – ۲۰۰۸ جنگ اوستیای جنوبی
• – ۲۰۱۱- درگیری‌های داخلی لیبی علیه معمر قذافی