معرفی بالگرد چندمنظوره ی PZL W-3 Sokol

نوشته شده توسط: امین عظیمی

قبل از شروع مقاله،بهتر است مختصری با چند فناوری پیشرفته نظامی که در سری بالگرد Sokol استفاده شده، آشنا شویم.

• FADEC(Full Authority Digital Engine Control):سیستمی که شامل یک رایانه ی دیجیتال که بعنوان کنترلر  الکترونیک پیشران(EEC)شناخته میشود و یک واحد کنترل موتور(ECU) میباشد.مجموعه ی این سیستم تمامی پارامترهای مربوط به موتور را کنترل میکند.این سیستم هم برای موتورهای پیستونی و هم موتورهای جت توسعه پیدا کرده.
• TACAN(Tactical Air Navigation):یک سیستم ناوبری که توسط هواپیماهای نظامی مورد استفاده قرار میگیرد.این سیستم،جهت و فاصله(اریب یا مورب) نسبت به زمین در اختیار خلبان قرار میدهد،علاوتا میزان نزدیک شدن به عوازض در طول مسیر را مشخص را میکند.در حقیقت نسخه ی نظامی ناوبری VOR است.
• DME(Distance Measuring Equipment):یک سیستم ناوبری رادیویی  که فاصله ی سراشیبی عوارض زمینی نسبت به هواگرد را اندازه گیری میکند.ساز و کار این سیستم به گونه ای است که ریسیور،مدت زمانی را که طول میکشد که سیگنال های رادیویی نشر داده شده توسط فرستنده را بگیرد،محاسبه میکند و نرخ نزدیک شدن و فاصله را مشخص میکند.

صنایع PZL-Swidnik  که امروزه یکی از شرکت های تابعه ی کمپانی معظم Agusta-Westland  ایتالیاست،در سال 1951 میلادی بعنوان یک شرکت هلیکوپترسازی در لهستان تاسیس شد.یکی از بهترین محصولات این شرکت بالگرد چندمنظوره ی W-3 Sokol (Sokol در فرهنگ لغت لهستانی، به معنی  شاهین است!) است که با هدف ارضای نیازهای بالگردی لهستان و همچنین فعالیت در بازارهای جهانی هواگردهای غیرنظامی و نظامی طراحی و ساخته شد.البته با توجه به تعداد 150 فروندی تولید شده از سال 1986-2018 این بالگرد چندان هم در سطح جهانی نسبت به رقبای خود موفق نشده است!

بالگرد سوکول که از سال 1986 میلادی وارد خدمت شده است،با توجه به نیازهای نظامی، مسافربری ، تشریفات،حمل بار(Cargo-Lifter)،فوریت های پزشکی(EMS)،عملیات های جستجو و نجات دریایی و کوهستانی و … توسعه داده شده است….توجه کنید که اگرچه پایه همه ی این بالگردها یکی است منتها نسبت به نوع ماموریت دارای ویژگی های کاربری متفاوتی اند و این چیزی است که راه اندازی خط تولید را حتی بدون سفارش خارجی برای یک کشور مقرون به صرفه میکند،مثلا کشور خودمان که دارای یگان های بالگردی فرسوده است میتوان با الگو در نظر گرفتن روند طراحی و توسعه ی خانواده بالگردی سوکول، به یک پلتفرم بالگردی مطلوب رسید.

طراحی:

در سال1970 میلادی،قراردادی به منظور همکاری در امر طراحی سوکول بین طرفین شوروی و لهستانی امضا شد.دو سال بعد،شروع طراحی پروژه در دفتر شرکت میل در روسیه آغاز شد.در حقیقت بالگرد سوکول،یک بازطراحی و ارتقا روی بالگرد میل 2 که تحت لیسانس شوروی در لهستان بود.میل 2 بالگرد بسیار موفقی بود که در بلوک شرق،بسیار به فروش رفت،در حقیقت جور بالگردهای بزرگی مثل میل 8 را میکشید که در مواقعی که فقط قرار به حمل چند سرباز بود اصلا صرفه اقتصادی نداشت.سر طراح بالگرد Stanislaw Kaminski بود.بالاخره اولین ماک آپ بالگرد در سال 1975 در مسکو ساخته شد.بالگرد توان حمل 2 خدمه و تا 12 سرنشین را دارد.بالگرد از هر دو طرف یک در خروجی دارد و علاوتا به پنجره های محدب نیز مجهز است.

• موتور:یک بالگرد میان وزن دوموتوره که همانند عموم بالگردهای ساخت شوروی هردو موتور بر بالای کابین سرنشین ها اسمبلی شده اند.موتورها از نوع Pratt & Whitney –Rzeszow PZL-10B توربوشفت هستند که خود ارتقایافته ی مدل پایه PZL-10S هستند.خود ان مدل تحت لیسانس و ازموتور توربوپراپ TVD-10B روسی مشتق شده است و این موتور نیز برروی هواگردهایی مثل ئM-28 سوار است.در کل هریک از موتورهای PZL-10B، 900اسب بخار نیروی رانشی تولید میکنند.اطلاعات پارامتری موتورها،توسط سیستم FADEC در یک  نمایشگر رنگی برای خلبان مانیتور میشود و امکان کنترل پیشران ها توسط این سیستم نیز هست.
• روتور:یک روتور اصلی که چهار ملخه است و وظیفه ی لیفتینگ بالگرد را بر عهده دارد و با  یک روتور کوچکتر سه ملخه بر روی دم بالگرد که برای پایداری بیشتر در پرواز جفت شده است.ظاهرا تیغه های روتور اصلی به صورت تمام مفصلی و از مواد کامپوزیتی(در این مورد باید گفت کامپوزیت استفاده شده از فیبر شیشه ای متورق با ترکیب پلاستیکی(GFRP) است) ساخته شده و با توجه به مکانیزم روتور،میتوان گفت که سعی در بی هوازی کردن سیستم روتور شده است! همانطور که میبینید هر چهار تیغه روتور اصلی به سر روتور که احتمالا یک بلوک تیتانیومی است متصل شده اند!

 

• ارابه ی فرود:یکی از مزیت های دیگر این بالگرد نسبت به همتایان خود،استفاده از مکانیزم چرخ بجای اسکین در ارابه ی فرود است.استفاده از چرخ مزیت های خاص خود را دارد مانند تاکسی کردن و اطمینان پذیری بالا در فرود.چرخ ها ثابت هستند.
• جنس بدنه: بالگرد در اولین سری ها،تمام فلزی بود ولی با گذشت نزدیک به 4 دهه،جنس بدنه به سمت استفاده از دورالیومین رفت.

اولین پرواز در 16 نوامبر سال 1979 به ثبت رسید،این درحالی بود مدت زمان قابل توجهی از برنامه ریزی گذشته بود و دلیل آنهم چالش های هماهنگ سازی یک بالگرد با طراحی الهام گرفته از شوروی با تجهیزات غربی است.

اویونیک :

از این لحاظ در سطح مطلوبی قرار دارد.در نسخه های پایه اگرچه نمایشگر رنگی چندمنظوره ندارد لکن در نسخه های امروزی تر تا 4نمایشگر رنگی چندمنظوره(MFDs) مجهز است.هم خلبان و هم کمک خلبان از یک نمایشگر سربالا(HUD) بهره میبرند تا اطلاعات پروازی نمایش داده شوند.همچنین بالگرد در برخی مدل ها،از دوربین دیدشبانه و نیز ترمال بهره میبرد.در بحث هشداردهنده ها به هشداردهنده های راداری(RWR) که با تغییر فرکانس نشان میدهند که بالگرد کشف شده یا قفل راداری بر آن صورت پذیرفته همچنین به MAW که هشداردهنده ی نزدیک شونده ی موشک است و نیز سیستم GPWS برای جلوگیری از برخورد به عوارض استفاده میکند. سیستم ناوبری بالگرد نیز تا حدود زیادی کامل و مدرن است به گونه ای که از تمامی سیستم های ناوبری مانند GPS(ناوبری ماهواره ای)، INS(به کمک شتاب سنج ها و ژیروسکوپ ها،میزان انحراف از مسیر پروازی معین شده را نشان میدهد)،VOR(جهت ناوبری به کمک امواج دریافتی از ایستگاه های زمینی مشخص میشود) و به دنبال این سیستم از ILS که مربوط به فرود خودکار است استفاده میکند.از دیگر سیستم ها میتوان به سیستم IFF(تشخیص دوست از دشمن) و پرتابگر چف و فلر، مسافت یاب لیزری و نقشه ی راه دیجیتالی که بر روی یکی از نمایشگر های رنگی مانیتور میشود اشاره کرد.

تسلیحات :

اساسا همه ی مدل های سوکول را میتوان به توپ مشهور دو لول 23م.م. GSh-23  ، یک تیربار سنگین 12.7م.م. داخلی، لانچرهای راکت Mars-2 ،مهمات ZR-8 و مین ریز Platan مجهز کردودر مدل های دیگر که سفارشی هستند مثلا در نیروی هوایی یا نیروی دریایی خدمت میکنند،در ادامه اشاره خواهیم کرد که مازاد بر این تسلیحات،چه انواع دیگری را میتوان هماهنگ کرد.

مدل های مختلف:

          نسخه های غیرنظامی:

• W-3 Sokol:مدل پایه خانواده ی سوکول که در کل 30 فروند شامل پروتوتایپ ها به خط تولید رسید.
• W-3A Sokol:ارتقائاتی که در کابین شد و توانست گوهینامه های هواگردی FAR-29 گرفت.9فروند ساخته شد.

• W-3AS Sokol:ارتقائاتی که بر روی ایرفریم پایه برای تبدیل به w-3a صورت پذیرفت.22 فروند ارتقا یافتند.

 

• W-3A2 Sokol:مجهز به سیستم خلبان خودکار Smith SN 350.یک فروند ساخته شد.
• W-3AM Sokol:نسخه ی غیرنظامی که 13 فروند از آن ساخته شد.
• W-3 Erka:نسخه ی آمبولانس،یک فروند تولید شد.

نسخه های نظامی:

• W-3/-3T/-3P Sokol:نسخه ی ترابری نظامی که مسلح نبود،6فروند توسط نیروی هوایی لهستان،2فروند توسط نیروی دریایی لستان و 13فروند توسط نیروی هوایی ارتش میانمار بخدمت گرفته شده اند.
• W-3A Sokol:نسخه ی نظامی ترابری که 11فروند از آن توسط ارتش چک(چند فروند کاربری اورژانس هوایی یافتند) و 8 فروند توسط نیروی هوایی فیلیپین بخدمت گرفتند(توان حمل گاتلینگ M60 در طرفین دارد.).

   

 

• W-3P/-3S/-3A VIP Sokol:نسخه ی تشریفاتی که توسط نیروی هوایی بکار گرفته شد.8فروند ساخته شد.
• W-3W/-3WA Sokol:نسخه ی نظامی که 34 فروند از آن توسط نیروی هوایی لهستان به خدمت گرفته شد.این نسخه به توپ دوگانه GSh-23  و جمعا 4 پایلونبرای حمل تسلیحات دیگر مجهز است.
• W-3AE Sokol:سه فروند ارتقایافته از -3WA به منظور فوریت های پزشکی مخصوص نیروی زمینی ازتش لهستان.
• W-3R Sokol:دو نمونه مخصوص فوریت های پزشکی که برای نیروی هوایی ارتش لهستان ساخته شد.
• W-3RL Sokol:نسخه ی جستجو و امداد زمینی که 6 قروند از آن نیروی هوایی لهستان ساخته شد.

• W-3RM/-3WARM Anaconda:نسخه ی جستجو و امداد دریایی که هشت فروند از آن برای نیروی دریایی لهستان به خط تولید رسید.

• W-3PSOT/-3PPD Gipsowka:مدلی که برای ستاد فرماندهی ساخته شد.مجهز به سیستم کنترل آتش توپاز بود ولی خبری از توپ 23 م.م. نبود.یک فروند ساخته شد.
• W-3RR Procjon:آشکار ساز رادیوالکترونیکی که سه فروند از آن ساخته شد.

• W-3PL Gluszec:از بهترین مدل های نظامی سوکول.برنامه ی ارتقایی که شرکت PZL بر روی -3WA دنبال میکرد.بالگرد پشتیبانی نزدیک با استاندارد های بروز و اویونیک پیشرفته و مدرن.اویونیک شامل سیستم پیشرفته FADEC ، دو نمایشگر 10 اینچی رنگی چندمنظوره،ناوبری INS/GPS  ، TACAN ، VOR/ILS،  DME ، از دوربین دیدشبانه ی PNL-3 ،سیستم کنترل HOCAS ،سیستم هشداردهنده ی لیزری ،دیتالینک MIL-STD-1553B است که در کنار سامانه ی FLIR و نمایشگرهای سربالا،فوق العاده است.توپ 23م.م. دولول GSh-23 با 350گلوله به جای تیربار سنگین WKM-Bz که یک تیربار 12.7 م.م. است جایگزین شده است.اولین فروند در سال 2009 پرواز خود را به ثبت رسانی.در کل هشت فروند به این نسخه ارتقا پیدا کردند.

پروتوتایپ ها:

• W-3B Jastrzab:نسخه ای نظامی که صندلی خلبان و کمک خلبان پشت سر هم بود و توان هدایت راکت های AT را داشت.
• W-3K/W-3WB Huzar: Huzar شکاری که قرار بود در قامت رویوالک و تایگر ظاهر شود!

در اوایل دهه ی 90،شرکت PZL-Swidnik بشدت به دنبال توسعه ی طرح بالگرد رزمی با نام Huzar  بود.هازار بر پایه ایرفریم سوکول بود و قرارداد خرید 100 فروند از آن به ارزش 350 میلیون دلار برای نیروی هوایی ارتش لهستان امضا شده بود.روند توسعه ی بالگرد با مشکلات بسیاری همراه بود،بارها توسعه ی بالگرد با ست بک ها و تاخیرات همراه شد که بیشتر بخاطر عدم اختصاص بودجه مناسب و همچنین دانش کم شرکت PZL-Swidnik  بود،مدل پایه در ابتدا توان هدایت ZT3 Ingwe و توپ 20م.م. GA-1 را داشت و توسظ شرکت دنل در آفریقای جنوبی تست شد .سرآخر دولت وقت لهستان ،اعلام مناقصه برای فازه ی بعدی توسعه ی بالگرد که مربوط به اویونیک و تسلیحات میشد کرد و کنسرسیوم اسرائیلی متشکل از صنایع رافائل برای بخش تسلیحات و نیز البیت سیستمز برای اویونیک بالگرد را پیروز مناقصه اعلام کرد(بیشتر به دلیل لابی یهودی حاضر در دولت وقت لهستان بود،چون مناقصه ای به این مهمی تقریبا تشریفاتی برگزار شد)  اما در سال 1998،با روی کار آمدن دولت جدید،هیئت دولت وقت با انتشار بیانیه ای تصمیم خود را مبنی بر انتخاب پیمانکاری جدید اعلام کرد.طبق این بیانیه بوئینگ جای رافائل رژیم صهیونیستی را به عنوان توسعه گر بخش تسلیحاتی بالگرد میگرفت.صنایع رافائل،در ابتدا نسخه ای از موشک ضد زره NT-D را برای هازار توسعه میداد که انتخاب آن منوط به موفقیت چندباره ی در تست ها بود،البته قبل از بیانیه جدید برای NT-D،آلترناتیوهایی در نظر گرفت که عبارت بودند از موشک ضد زره هلفایر بوئینگ،بریمستون شرکت GEC-Marconi و موشک ضد زره  هات 3 از شرکت دو ملیتی آلمانی-فرانسوی Euromissle.رژیم صهیونیستی اما صرفا توسعه ی اویونیک را قبول نکرد و تهدید به لغو قرارداد نمود.دولت لهستان نیز از موضع خود کوتاه نیومد و با بالا گرفتن تنش ها،در سال 1999 برنامه ی هازار به طور کامل رهاشد.با این اقدام،لهستان به دنبال توسعه و ارتقای 50 فروند از بالگردهای سوکول برای پشتیبانی نزدیک از واحدهای زمینی رفت.بعلاوه مناقصه ای برای انتخاب بالگرد رزمی بین آگوستا A129 مانگوستای ایتالیایی،سوپر کبرای AH-1W/Z بل آمریکایی، تایگر یوروکاپتر اروپایی،دنل رویووالک آفریقای جنوبی و بالگرد بوئینگ AH-64 آپاچی ترتیب داده شد که در نهایت .علاوتا قرار بر ارتقای Mil MI-24 با اویونیک و تسلیحات رژیم صهیونیستی شد.در نهایت فقط یک پیش نمونه ساخته شد.

• W-3L Sokol Long:پروتوتایپی که توان حمل بیش از 14 مسافر را داشت.فقط یک پیش نمونه ساخته شد.
• W-3MS/-WS Sokol:نمونه ای که برای حمل تسلیحات ضدکشتی توسعه داده میشد.
• W-3U Salamandra:نسخه ی نظامی با اویونیک و تسلیحات Mi-24W.یک پیش نمونه ساخته شد که درنهایت آن هم با تغییر کاربری به مسافربری به میانمار فروخته شد.
• W-3U-1 Alligator:نسخه ی ضدزیردریایی که فراتر از کاغذ نرفت.
• W-3PL/N Sokol:نسخه ی دریایی که شامل رادار،روتور،سونار و توان حمل موشک های هوا به زمین و البته اژدر بود.

کابین W-3

 

کابین W-3A

مشخصات کلی:

خدمه:2نفر

ظرفیت:12سرنشین و یا 4 تخت حمل مجروح با یک همراه

پایلود:2550ک.گ

طول:14.21متر

قطر روتور:15.70متر

ارتفاع:5.14 متر

نوع سوخت:NACA 23012M

وزن خالی:3850 ک.گ.

وزن بیشینه:6400ک.گ.

پیشران:PZL-10B

ماکزیمم سرعت:260 کیلومتر بر ساعت

سرعت کروز:238 کیلومتر بر ساعت

شعاع رزمی:745 کیلومتر

شعاع انتقالی:1224 کیلومتر

ارتفاع پروازی:4910متر

نرخ صعود:9.3 متر بر ثانیه