زرهی ایران بدون روتوش

زرهی ایران بدون روتوش

نویسنده : سینا نوریخانی

ضمن عرض سلام و وقت بخیر خدمت مخاطبین محترم ، در ادامه مطالبی در حوزه وضعیت زرهی ایران به دور از تبلیغات و عوام فریبی های رسانه ای متداول در کشور ارائه شده و سعی حقیر بر این بوده که شرایط و وضعیت فعلی زرهی ایران در حوزه تجهیزاتی آنگونه که هست بیان شود و مسائل و مشکلات کلیدی موجود در حوزه ادوات و تجهیزات زرهی ایران مطرح گردد.صد البته حوزه زرهی همچون دیگر زمینه های نظامی صرفا شامل بخش تجهیزات نیست و بخش های مهمی از جمله نیروی انسانی و زیرمجموعه های آن همچون موارد آموزش و …….. را نیز شامل میشود اما در نهایت آنچه که در مطلب ذیل میخوانید تنها در حوزه بررسی تجهیزاتی است و به شکل اختصاصی به این مورد پرداخته. برای این وضعیت بهتر مشخص باشد مثال هایی از تجهیزات به روزرسانی شده یا به روز برخی کشورها نیز آورده شده.

در مبحث منسوخ  یا از رده خارج بودن ادوات یا تسلیحات ، معمولا از چند جنبه میتوان بررسی انجام داد یکی از نظر مقایسه قابلیت ها و ویژگی های سلاح با الزامات و نیازهای روز میادین نبرد و دیگری براساس استاندارد هایی که سازنده به صورت روز ارائه میکند. حتی میتوان در مقایسه با ادوات و شرایط تجهیز کشورهای همسایه به وضعیت کشورمان پی ببریم.یکی از مسائلی که در نیروهای مسلح ما به ویژه ارتش مورد غفلت قرار گرفته مسئله به روزرسانی تجهیزات و ادوات و تطبیق آن ها با الزامات روز میادین نبرد است. معمولا کشورهای مختلف دوره های زمانی مشخصی جهت به روزرسانی تجهیزات و به طور کلی نوسازی در سازمان رزم خودشان مشخص میکنند. در بسیاری از کشورها معمولا این نوسازی و ارتقا در دوره های میان مدت 10 تا 15 ساله انجام میشود و در برخی دیگر همچون ارتش امریکا در دوره های کوتاه مدت نیز به روزرسانی صورت میپذیرد. شوربختانه در نیروهای مسلح کشور عزیزمان ایران یا تجهیزات به روزرسانی نمیشوند یا دوره به روزرسانی به یکباره 3 تا 4 دهه (و بلکه بیشتر)  به طول می انجامد. در ایران ما زمانی به فکر ارتقا می افتیم که کار از کار گذشته و یا به روزرسانی هایی ارائه میدهیم که عمدتا نمایشی هستند و به تولید انبوه نمیرسند و یا در تعداد محدود اجرا میشوند که در نهایت ارتقای بدون گسترش و فراگیری از اثربخشی لازم برخوردار نیست. برای کشوری همچون ایران که ادوات و تجهیزات نظامی آن یک جنگ نفس گیر 8 ساله را نیز پشت سر گذاشته اند ، پیش از مرحله ارتقا ، مرحله بازسازی و تعمیر مطرح است تا ادوات و تجهیزات از فرسودگی خارج شوند. متاسفانه ما در حوزه نگهداری ادوات هم بعضا ضعیف عمل کرده ایم (به عنوان مثال تجهیزات حوزه نیروی زمینی ارتش). با توجه به فرسودگی تجهیزات ، برای ما قبل از ارتقا و به روزرسانی یک مرحله بازسازی و نوسازی تجهیزات مطرح است و پس از آن میتوانیم به فکر ارتقای سلاح بازسازی شده باشیم. البته اخیرا کارهایی صورت گرفته از جمله افتتاح صنایع بازسازی در ارتش و ……. ولی مشکل اینجاست که شاید خیلی دیر شده باشد و میبایست زودتر از اینها به فکر میبودیم.

در ادامه به بررسی موردی تجهیزات زرهی ایران و اینکه حقیقتا در چه جایگاه و وضعیتی هستند خواهیم پرداخت ، با ما همراه باشید.

خودروی رزمی پیاده نظام بی ام پی 1

این خودروی رزمی چه از نظر استاندارد های سازنده و نسل های جدیدی که تا امروز ارائه شده (همچون خودروهای رزمی بی ام پی 2 و 3) و چه از نظر تامین الزامات و نیازهای روز میادین نبرد یک خودروی رزمی کاملا منسوخ محسوب میشود.این خودروی رزمی از جهتی ارزش به روزرسانی و ارتقا هم ندارد چرا که ارتقای آن شدیدا گسترده و هزینه بر خواهد بود. به عنوان مثال شما میبایست برجک جدیدی بر روی این خودروی رزمی نصب کنید ، در بخش پیشرانه و اجزای حرکتی تغییرات کلی داریم از جمله تعویض و ارتقای پیشرانه با نمونه ای جدیدتر  (در صورتی که به دنبال حفظ سطح تحرک خودرو باشیم) ، در بخش حفاظت کارهای زیادی باید صورت بگیرد از جمله ارتقای سطح حفاظت بالستیک (در برابر اصابت گلوله) یا ارتقای سطح حفاظت انفجاری (با نصب صفحه محافظ تحتانی شاسی) و ……  که در عمل کسی حاضر به این سطح از ارتقا برای بی ام پی 1 نیست. برخی از کشورها همچون اوکراین به روزرسانی های مختلفی برای این خودروی رزمی ارائه کرده اند که تا امروز به دلایلی از جمله عدم صرفه اقتصادی ، به روزرسانی های ارائه شده مشتری نداشته.

خودروی رزمی پیاده نظام بی ام پی 2

خودروی رزمی بی ام پی 2 که با نام نفربر زرمی ذوالجناح هم شناخته میشود در ایران. این خودروی رزمی نیز در سپاه و ارتش خدمت کرده و هر دو نیروی زمینی ارتش و سپاه آن را در اختیار دارند.

بی ام پی 2 نسل دوم خودروهای رزمی پیاده نظام شوروی بود و از محصولات دهه 70 این کشور. این خودرو امروزه به صورت کامل منسوخ نیست بدین معنی که اگر شما به روزرسانی های قابل قبولی روی آن انجام دهید امکان تامین بخشی از الزامات روز را میتواند داشته باشد. اما به صورتی که در حال حاضر نیروهای مسلح ما از این خودروی رزمی استفاده میکنند میتوان گفت که این خودرو نیز منسوخ و از رده خارج هست (براساس تهدیدات موجود و قابلیت هایی که یک خودروی رزمی میبایست داشته باشد). خودروهای رزمی بی ام پی 2 مورد استفاده ما در دو حوزه حفاظت و قدرت آتش (که خود شامل سلاح و سیستم های نظارتی است) دچار کمبود هستند و نیازمند ارتقا. به عنوان مثال میبایست موشک هدایت شونده توانمندی همچون کورنت (یا نمونه داخلی مشابه با نام دهلاویه) را روی برجک این خودرو سوار کرد ، سیستم های نظارتی آن را ارتقا داد حتی میتوان به مواردی همچون نصب نارنجک اندازهای خودکار روی برجک این خودروی رزمی کار کرد و ………

بررسی مختصر دو نمونه ارتقا یافته از بی ام پی 2 توسط روسیه

نمونه های به روزرسانی شده خودروی رزمی بی ام پی 2 توسط روسیه با نامگذاری BMP-2M شناخته میشوند که حرف M مخففی از modernizirovanniy به معنی مدرنیزه است. در حال حاضر دو نمونه BMP-2M توسط صنایع  Kurganmashzavod جهت بازار صادراتی ارائه میشود که این دو نمونه علاوه بر نامگذاری کلی BMP-2M دارای نامگذاری اختصاصی نیز هستند. نمونه ارتقا یافته سمت چپ تصویر با نام sb4-3 و نمونه سمت راست با نام sb4-2 شناخته میشوند.

مدل sb4-2 که در اصل برای مقابله با پیاده نظام دشمن ارائه شده :

• نصب نارنجک انداز 30 میلیمتری خودکار AG-17 بر روی یک بازوی L شکل بر روی برجک ، این نارنجک انداز را میتوان از طریق سایت توپچی یا سایت 1PZ-13 فرمانده مورد استفاده قرار داد و  با اهدافی تا حداکثر فاصله 1,730 متر مقابله کرد.
• تعبیه سایت (یا سیستم نظارت و هدفگیری) دو چشمی BPK-3-42 برای توپچی با قابلیت شناسایی هدفی در ابعاد یک تانک در طول شب در برد 1300 متر
• بهره گیری از پرتابگر موشک هدایت شونده ضد تانک نسل دومی Konkurs-M جهت مقابله با ادوات زرهی دشمن

مدل sb4-3 که جهت مقابله با زرهی و مکانیزه دشمن ارائه شده (به صورت ویژه مقابله با تانک ها و خودروهای رزمی پیاده نظام) :

• نصب سیستم کنترل آتش جدید شامل سیستم نظارت و هدفگیری پیشرفته چند کاناله (دید در روز ، شب ، مسافت یاب لیزری و کانال هدایت لیزری موشک) ، تثبیت کننده جدید برای توپ و کامپیوتر بالستیک پیشرفته. با استفاده از سیستم کنترل آتش جدید ، خودروی رزمی بی ام پی 2 امکان کشف اهداف در بیشینه برد 5000 متر را دارد و از امکان شناسایی هدفی در ابعاد تانک در طول شب و بیشینه برد 3000 متر برخوردار خواهد بود.
• نصب سیستم موشکی مافوق صوت Ataka-T با موشک های هدایت لیزری و برخورداری از دو نوع موشک ضد زره و ترموباریک . به جهت سرعت مافوق صوت موشک های مورد استفاده مدت زمان هدایت موشک و مقابله با هدف توسط توپچی کاهش یافته و امکان درگیری با اهداف بیشتر در مدت زمان کمتر وجود دارد.

هر دو نمونه معرفی شده دارای به روزرسانی هایی در بخش تحرک و حفاظت هستند که شامل نصب پیشرانه  UTD-23 ، ارتقای سیستم تعلیق و چرخ های جاده و نصب انواع صفحات و بلوک های زره از جمله زره قفسی ، کامپوزیتی و …….. است.
تانک M60A1

تانک M60A1 از جمله خرید های زرهی رژیم گذشته از امریکا ، این تانک ها فرسودگی ناشی از 8 سال جنگ را نیز بر ساختار خود دارند. ام 60 در ارتش ایران در دوره پیش و پس از انقلاب خدمت کرده است. این تانک در دهه شصت در آمریکا به تولید رسید و البته تولید آن تا چند دهه (از 60 تا 80) ادامه داشت. این تانک ها تکنولوژی زرهی تقریبا 6 دهه پیش امریکا هستند (بیش از نیم قرن!!!) و در ایران علاوه بر چندین سال خدمت در دوره نیروی زمینی شاهنشاهی ، یک دوره جنگ 8 ساله را از سر گذرانده و تا امروز چیزی در حدود 4 دهه در خدمت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران بوده اند ( نزدیک به 3 دهه پس از پایان جنگ و تا امروز خدمت کرده اند). هشت سال جنگ برای این تانک ها آنقدر طولانی و فرساینده هست که بگوییم این تانک ها هم اکنون و آن هم پس از گذشت 3 دهه از جنگ از رده خارج هستند ضمن اینکه از جهت مدل و تکنولوژی هم  تانک M60A1 یک تانک منسوخ محسوب میشود. البته به طور کلی منسوخ نیست بدین معنی که میتوان با به روزرسانی مطلوب از آن تا مدت ها  بهره گرفت به روزرسانی که تا امروز در ایران انجام نشده. امثال تانک های ماگاچ 7 ، سابرا ، ام 60 تی ترکیه (که یکی از استاندارد های ارتقای سابرا است)  و ……… موارد قابل توجه از به روزرسانی تانک های ام 60 هستند. به روزرسانی ضعیفی همچون صمصام  برای این تانک از سوی جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش ارائه شد که در نهایت از حد نمونه فراتر نرفت و  تا امروز که با شما صحبت میکنیم خبری از عملیاتی شدن آن نیست.

 

 

 

تانک M-60T ترکیه نمونه ای از به روزرسانی های شاخص تانک ام 60

تانک M-60T حاصل یک ارتقا سنگین بر روی تانک های M-60 A1 نیروی زمینی ترکیه است. تفکر ارتقا تانک های قدیمی در ارتش ترکیه زمانی در اوایل دهه اول قرن 21 شکل گرفت که ترکیه فاقد یک تانک مدرن متناسب با نیازهای روز بود. در آن زمان ترکیه در حال بررسی گزینه های غربی و شرقی برای تهیه هزار عراده تانک جدید بود که البته بعدها پس از کش و قوص های فراوان تانک بومی در دستور کار قرار گرفت. برای پر کردن خلا زمانی بین انتخاب و ورود به خدمت تانک جدید نیاز به ارتقا تعدادی از تانک های موجود در ارتش بود. از این رو از بین تانک های M-48 ، M-60 و Leopard 1 ، تانک M-60 به این منظور انتخاب شد.

دو بسته ارتقا 120S شامل نصب پیشرانه 1200 اسب بخاری و برجک تانک M1A1 بر روی شاسی تانک M-60 و Sabra Mk.1 شامل تعویض توپ 105 م.م M-68 با توپ 120 م.م MG253 (توپ مورد استفاده در تانک مرکاوا مارک 4) ، نصب پیشرانه 900 اسب بخاری ، تعویض سیستم انتقال قدرت ، افزایش حفاظت با نصب زره چند لایه فولادی و نصب سیستم کنترل آتش جدید برای ارتقا تانک M-60 بررسی شدند.ترک ها به بسته 120S تمایل بیشتری داشتند ولی از آنجایی که آمریکایی ها با انتقال تکنولوژی اکثر قسمت ها موافقت نمی کردند ارتش ترکیه به سمت سابرایی رفت که اسراییل در برابر انتقال تکنولوژی اش مانع تراشی خاصی نمی کرد.

اما از آنجایی که سابرا در نسخه مارک یک با الزامات نیروی زمینی ترکیه همخوانی چندانی نداشت ، توافق بر این شد که نسخه ای با توجه به نیازهای ترکیه طراحی و ساخته شود که این نسخه Sabra Mk.2 نام گرفت. در تاریخ 29 مارس 2002 قراردادی به ارزش 668.5 میلیون دلار بین SSM (معاونت صنایع دفاع) و IMI (صنایع نظامی اسراییل) برای ارتقا 170 دستگاه تانک M-60 A1 نیروی زمینی ترکیه به سابرا مارک دو به امضا رسید. به موجب این قرارداد شرکت IMI اسراییل با اعمال تغییرات مورد نظر یک عراده سابرا مارک دو را به عنوان پیش نمونه تست و ارزیابی کرده و پس از تایید در سال 2005 به مرکز شماره 2 تعمیرات اساسی نیروی زمینی ترکیه واقع در شهر Kayseri ارسال کرد و کار ارتقا بقیه 169 دستگاه تانک توسط ارتش ترکیه در این مرکز انجام شد.

تغییرات Sabra Mk.2 نسبت به M-60 A-1 عبارت اند از : تعویض توپ 105 م.م M-68 با توپ 120 م.م M253 (تولید تحت لیسانس در MKE ترکیه) ، نصب سیستم کنترل آتش کامپیوتری Knight lll با برخورداری از سیستم های نظارت و هدفگیری تثبیت شده در دو محور (عمودی و افقی) و بهره گیری از سیستم پردازش تصویر با قابلیت رهگیری خودکار هدف و دقت بالا در هدفگیری اهداف متحرک (تولید تحت لیسانس توسط Aselsan) ، تعویض پیشرانه 750 اسب بخاری ADVS-1790-2 با بسته قدرت MTU MT881 KA501 با قدرت 1000 اسب بخار  (در برخی منابع تا 1200 اسب بخار نیز ذکر شده است) ، تعویض سیستم انتقال قدرت ، بهبود سیستم تعلیق ، افزودن بلوک های زره واکنشی Blazer بر روی برجک و جلوی شاسی ، تعویض محرک هیدرولیکی برجک (مکانیزم گردش هیدرولیکی) با نوع الکتریکی و سیستم خودکار کشف و اطفا حریق.

یک نسخه دیگر از این تانک با نام Sabra Mk.3 نیز ارائه شد که همانند تانک Magach 7D (ارتقا اسراییل بر روی M-60) از برخی از تکنولوژی های به کار رفته در تانک Merkava Mk.4 از جمله تکنولوژی زره آن بهره می برد که به خدمت گرفته نشد.همچنین در سال 2009 دو شرکت IMI و Aselsan تفاهم نامه ای به منظور ارائه این بسته ارتقا به دیگر کشورهای کاربر تانک M-60 امضا کردند که پس از حادثه حمله ارتش اسراییل به کشتی Mavi Marmara این توافقنامه به دست فراموشی سپرده شد.

پ.ن : مطلب فوق در مورد تانک M-60T نوشته دوست عزیز جناب شهریار شیخی است

نفربر M113A1

نفربر M113A1 از جمله پلتفرم های زرهی شنی داری که از دوره رژیم سابق و نیروی زمینی شاهنشاهی به ارث گذاشته شده و به صورت گسترده نیز در جنگ به کار گرفته شد. ارتش کاربر اصلی این نفربر است و البته تعدادی نیز در طول جنگ در اختیار سپاه قرار گرفت. این نفربر در دهه شصت در امریکا ارائه شد و مدلی که ما در اختیار داریم نمونه ای منسوخ است. البته این نفربر به صورت کامل منسوخ و از رده خارج نیست و در صورت به روزرسانی قابل توجه همچنان قابل به کارگیری است که البته چنین مسئله ای در نیروی زمینی ارتش تاکنون محقق نشده. این نفربرها که بعضا حدود نیم قرن عمر دارند وضعیت نگهداری چندان جالبی هم نداشتند و همچون بسیاری از تجهیزات ارتش یک جنگ فرسایشی 8 ساله را پشت سر گذاشته اند. قطعا یکی از  کمبود های مهم نیروی زمینی ارتش یک پلتفرم شنی دار به روز به عنوان نفربر زرهی و ……. است.

بررسی برترین به روزرسانی که تا امروز بر روی نفربر زرهی M113 انجام شده :

برترین به روزرسانی که تا امروز بر روی نفربر زرهی M113 انجام شده ، ارتقایی است که توسط صنایع رافائل (Rafale) اسرائیل انجام شده. البته صنایع رافائل تا کنون چند مورد به روزرسانی برای ام 113 ارائه کرده اما آخرین آن ها بهترین مورد در میان به روزرسانی های ارائه شده است. در این نمونه موارد ذیل لحاظ شده است :

• ارتقای سطح حفاظت با نصب بسته حفاظتی موسوم به Armor Shield R که ترکیبی از ویژگی های زره های واکنشگر انفجاری و زره های کامپوزیتی غیر فعال را در بر دارد. این زره حفاظت در برابر اصابت مهمات کالیبر 7.62 ضد زره تا کالیبر 30 میلیمتر ضد زره ، پرتابه های ضد زره همچون آر پی جی 7 (مجهز به خرج گود) ، شکافنده های شکل یافته انفجاری (EFP) ، ترکش حاصل از بمب های کنار جاده ای و گلوله مهمات توپخانه 155 میلیمتری
• نصب جایگاه تسلیحاتی کنترل از راه دور Samson Mk I ، این جایگاه تسلیحاتی به توپ 25 میلیمتری M242 (با گزینه های جایگزین توپ 30 میلیمتری MK44 و 2A42) ، تیربار هم محور کالیبر 7.62 میلیمتری و پرتابگر موشک اسپایک مجهز است و از سیستم کنترل اتش کامپیوتری نسل سوم با قابلیت هدفگیری دقیق در حال حرکت بهره میبرد. با نصب این جایگاه ، نفربر زرهی M113 را میتوان در نقش یک خودروی رزمی پیاده نظام یا IFV به کار گرفت.
• نصب سیستم حفاظت فعال Trophy-MV با قابلیت دفع تهدید انواع راکت ها و موشک های ضد زره در کنار پرتابه های شدیدالانفجار ضد تانک (HEAT) قابل شلیک از تانک ها
• ارتقای مجموعه تولید و انتقال قدرت نفربر از جهت افزایش وزن آن به دلیل ارتقای سطح حفاظت و نصب مجموعه تسلیحاتی که جهت حفظ تحرک نفربر در سطح مطلوب صورت گرفته.
• نصب سیستم نظارتی 360 درجه بر روی خودرو جهت افزایش سطح آگاهی خدمه از محیط پیرامونی

تانک T-72

تانک تی 72 که در حال حاضر ستون فقرات زرهی ارتش و سپاه هست ، ما این تانک را در مدل های مختلفی در اختیار داریم از جمله مدل های T-72S ، T-72M1 ، T-72M ، T-72 Ural و مدل M84 (براساس تی 72 ام 1 ساخت یوگسلاوی). بهترین و جدیدترین نمونه ای که ایران از تی 72 در اختیار دارد T-72S است که بسیاری از آن ها توسط صنایع بنی هاشم درود در ایران منتاژ شده اند. تانک های تی 72 که ما در اختیار داریم ایضا مدل تی 72 اس براساس الزامات و نیازهای روز و ایضا براساس آنچه که سازنده روسی در حال حاضر نمونه به روز تی 72 عنوان میکند (همچون تی 72 بی 3 یا بی 3 ام) تانک هایی منسوخ هستند. تی 72 اس نیز تانک منسوخی است چه رسد به امثال مدل های ابتدایی تی 72 همچون اورال که البته تعداد بسیار محدودی دارد این مدل. البته با ارائه استاندارد به روزرسانی کرار ، تانک های تی 72 ما از حالت منسوخ خارج شده و امکان تامین شماری از الزامات روز را خواهند داشت البته این به معنی در اختیار داشتن یک تانک اصلی میدان نبرد تمام عیار و قابل رقابت با تانک های روز نیست. مسئله ای که در مورد تانک های تی 72 ایجاد امیدواری میکند ارائه بسته ارتقای این تانک ها با نام کرار است. کرار از جمله به روزرسانی های مطرح تی 72 است که توسط ایران ارائه شده و بخش هایی همچون حفاظت تانک تی 72 را به شکل قابل توجهی بهبود میدهد. با ارتقای هر چه بیشتر تانک های تی 72 به این استاندارد میتوان امیدوار بود که همچنان از تانک های تی 72 به شکل موثری بهره گرفت. لازم به ذکر است که پیش از ارتقای کرار نیز به روزرسانی های محدودی بر روی شماری از تانک های تی 72 ایرانی انجام شده از جمله نصب سیستم کنترل آتش موسوم به Kat-72 که البته این به روزرسانی به هیچ عنوان کافی نبود چرا که تنها یک حوزه کنترل آتش تانک را شامل میشد.

پلتفرم زرهی براق

یکی از پلتفرم های زرهی شنی دار که به ویژه در نیروی زمینی سپاه مورد استفاده قرار گرفت و ایضا در چندین مدل هم به تولید رسید ، براق بود. از محصولات صنایع شهید کلاهدوز که بسیاری آن را براساس پلتفرم تایپ 86 چینی میدانند. در چندین نمونه ارائه شده که البته تنها برخی از مدل ها به تولید و عملیات رسیده اند. براق از نظر طراحی پلتفرم منسوخی است (با طرحی مشابه شاسی بی ام پی 1 روسی یا تایپ 86 چینی) اما به نسبت پلتفرم های فرسوده ای همچون ام 113 که در یک جنگ 8 ساله هم شرکت کرده اند یک مزیت عمده دارد و آن سن این پلتفرم است. قدیمی ترین نمونه های براق در حدود 20 سال سن دارند و ارائه آن ها به اواسط دهه 70 شمسی بازمیگردند. از پلتفرم براق نمونه رزمی پیاده نظام مشابه بی ام پی 2 روسی نیز ارائه شده که البته برای نیروهای مسلح ما تولید نشده و صرفا تعداد محدودی جهت صادرات به سودان ساخته شد. مابقی نمونه ها شامل مدل حامل خمپاره انداز ، حامل موشک انداز ضد زره تاو و …… هستند. با وجود اینکه طرح براق منسوخ است و بخش عمده ای از الزامات و نیازهای روز را تامین نمیکند اما نمونه هایی همچون حامل موشک انداز ضد زره تاو یا نمونه نفربر زرهی این پلتفرم عمدتا نیازمند ارتقای سطح حفاظت هستند و در صورتی که این به روزرسانی اعمال شود میتوان تا چندین و چند سال دیگر به صورت موثری از این پلتفرم بهره گرفت. حداقل مزیت براق این است که همچون ام 113 و ……. فرسوده و کهن سال نیستند. همان حضور 8 ساله در جنگ برای از رده خارج کردن نفربری همچون ام 113 کافی است.

 

تانک چیفتن

پیش از هر چیز باید بدانید که این تانک بیش از اینکه یک خرید نظامی باشد یک خرید سیاسی توسط شاه ایران از بریتانیا بود. تانک چیفتن از محصولات دهه شصت بریتانیا بود که ارائه مدل های جدیدتر آن تا دهه هشتاد ادامه یافت و ایران نیز دو مدل مارک 3 و مارک 5 از چیفتن را پیش از انقلاب تحویل گرفت. تانک چیفتن از توپ 120 میلیمتری خان دار L11A5 بهره میبرد که از دقت آتش بالایی برخوردار بود. در مورد این تانک به دو برتری در برخی منابع اشاره شده یکی توپ 120 و دیگری زره آن که دومی به هیچ عنوان صحت ندارد و چیفتن به نسبت تانک های هم دوره برتری زرهی خاصی نداشته (پیشتر در این مورد در کانال توضیح دادم) و اینکه این تانک از بهترین سطح حفاظت زرهی در میان تانک های هم دوره خود برخوردار بوده نیز صحبت درستی نیست. در حال حاضر در حدود سه کشور از این تانک به صورت عملیاتی بهره میبرند البته اگر بازسازی چند دستگاه چیفتن غنیمتی ایران جهت استفاده حشد شعبی عراق را قلم بگیریم . ایران تعداد قابل توجهی تانک چیفتن خود را در طول جنگ از دست داد که شامل غنیمت ، انهدام و آسیب هایی در سطوح مختلف بود. میتوان گفت که در میان تانک های ما در جنگ ، یگان های چیفتن بیش از همه متحمل آسیب و خسارت شدند (از جمله به غنیمت رفتن آن ها). چیفتن در دوره پیش از انقلاب به عنوان ستون فقرات زرهی نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی مطرح بود. این تانک در دوره جنگ و تا امروز با مشکل پیشرانه رو به رو بوده و تلاش هایی در ارتش جهت تعویض موتور یا اعمال تغییر در موتور اصلی آن انجام شده. یکی از این تلاش ها نصب موتور روسی بر روی این تانک بریتانیایی است که البته این به روزرسانی هم گسترش قابل توجهی نداشته.  تنها به روزرسانی مطرح برای این تانک تحت عنوان “مبارز” ارائه شده که البته هیچگاه نیز عملیاتی نشد و در حال حاضر تانک های چیفتن در نهایت یک تعویض و بهبود پیشرانه را تجربه کرده اند که مشخصا کافی نیست.

اخیرا مرکز بازسازی زرهی ارتش افتتاح شد که یکی از کارهای آن بازسازی تانک های چیفتن است. البته این مسئله برای چیفتن بسیار دیر صورت پذیرفته و میبایست از سال ها پیش به دنبال بازسازی گسترده و عمده این تانک ها میرفتیم ضمن اینکه بازسازی بدون ارتقا و نصب تجهیزات جدید برای چیفتن های ما امری بی فایده است. فرض کنید بازسازی تانک های ما در سطحی صورت گیرد که مشابه تولید چیفتن های مارک 3 و مارک 5 نو توسط کارخانه سازنده باشد. با یک چیفتن صفر کیلومتر با استاندارد مارک 3 یا 5 در حال حاضر کدامیک از الزامات میادین نبرد تامین میشود؟ مشخصا هیچکدام. چیفتن های ما از قابلیت های لازم به عنوان یک تانک اصلی میدان نبرد یا MBT در حال حاضر برخوردار نیستند و حتی به عنوان یک تانک پشتیبان آتش نیز نمیتوان بهره چندانی از آن ها برد. چیفتن توپ خان دار دقیقی دارد اما میبایست سیستم کنترل آتش آن را ارتقا داد ، مهمات جدید و موثری برای آن تولید کرد و …… که مشخصا تا امروز در ایران چنین مواردی برای تانک های چیفتن دیده نشده پس در نهایت چیفتن های ما جهت حضور در میادین امروزی فاقد ارزش رزمی و قابلیت های مورد نیاز هستند.

در مورد ارتقای چیفتن محدودیت ها و مشکلاتی وجود دارد. چیفتن طرحی مابین تانک های سنچوریون و چلنجر 1 بود که نه سوابق رزمی درخشان سنچوریون را کسب کرد و نه قابلیت های رزمی خود را همچون چلنجر 1 به اثبات رساند. این تانک به نسبت دو تانک سنچوریون و چلنجر 1 از قابلیت های به روزرسانی محدود تری نیز برخوردار بود که از طراحی آن ناشی میشد. به روزرسانی حفاظتی ، ارتقای سیستم کنترل آتش و …….. در تانک چیفتن هر کدام با محدودیت ها و مشکلاتی رو به رو بود. نهایت به روزرسانی هایی که در این تانک به صورت عملیاتی اجرا شد امثال چیفتن های مارک 10 و 11 و …. بریتانیایی بودند که البته به روزرسانی های چندان قابل توجهی هم نبودند و در نهایت نیز از تامین الزامات ارتش بریتانیا در دهه هشتاد ناتوان بودند.

چیفتن 800 (سمت چپ) و چیفتن 900 (سمت راست) دو نمونه طرح به روزرسانی سنگین تانک چیفتن که در نهایت به طرح های آزمایشی و پایه ای برای ساخت چلنجر 1 تبدیل شدند

دو به روزرسانی فوق آنچنان گسترده هستند که دیگر تنها اسم چیفتن را یدک میکشند و در عمل تفاوت های عمده ای با چیفتن دارند و بریتانیایی ها در اصل  براساس چیفتن دو تانک جدید ارائه کرده اند. در طرح های چیفتن 800 و 900 برجک جدیدی برای تانک طراحی شده که مجهز به زره کامپوزیتی (ترکیبی) موسوم به چابهم (Chobham) است ، شاسی در بخش های مختلف به خصوص به شکل قابل توجهی تغییر کرده ، زره کامپوزیتی به بخش سینه تانک یا جلوی شاسی اضافه شده ، تغییراتی در پیشرانه ، سیستم تعلیق و …….. اعمال شده (تانک ها به موتور جدیدی مجهز شده اند) ، در نمونه چیفتن 900 سیستم کنترل آتش مدرن و نسل سومی Centaur تعبیه شده و ………… تغییرات آنچنان گسترده و هزینه بر است که شما ترجیح میدهید تانکی را از نو طراحی کرده و بسازید و هیچ ارتشی هزینه چنین ارتقایی را قبول نمیکند. در نهایت نیز بریتانیایی ها گزینه طراحی و ساخت یک تانک جدید را پیگیری کردند که چلنجر 1 نامیده شد (طرحی که بخش عمده ای از تحقیقات آن با هزینه ایران صورت پذیرفت)

نفربر BTR-60PB

این نفربرها نیم قرن پیش در زمان ارتش شاهنشاهی و در سال 1966 به تعداد 300 دستگاه از شوروی خریداری شدند. البته قرارداد اولیه برای خرید مدل P منعقد شد اما به جهت ارائه مدل ارتقا یافته PB در سال 1966 در نهایت در سال 1967 الی 1968 نمونه جدیدتر PB به ایران تحویل گردید. نفربر های BTR-60 ایرانی علاوه بر عمر 50 ساله و حضور در جنگی 8 ساله تا امروز ارتقای مناسب و همه جانبه ای به خود ندیده اند از این رو در حال حاضر این نفربرها تجهیزاتی اکیدا منسوخ و فاقد توانایی های لازم جهت تامین الزامات روز میادین نبرد هستند. تنها یکسری کارهای محدود به صورت اجرایی و عملیاتی بر روی این نفربرها صورت گرفته از جمله نصب توپ 23 میلیمتری که به جهت نوع کار (عدم طراحی برجک و نصب مستقیم توپ ضد هوایی بر روی نفربر) اقدام چندان قابل توجهی نیست خصوصا که مشکل نفربر BTR-60 صرفا در بحث قدرت و دقت آتش نیست و در مباحثی همچون تحرک و خصوصا حفاظت این نفربر دچار مشکلات شدیدی است.

برجک خودروی رزمی BMP-1 شامل یک قبضه توپ 73 میلیمتری و پرتابگر موشک هدایت شونده ضد زره مالیوتکا است. حیدر 6 ترکیبی از دو سیستم فاقد کارایی است. یکی نفربر BTR-60PB فاقد سطوح حفاظتی لازم و دیگری برجک BMP-1 فاقد قابلیت های لازم جهت پوشش آتش در میادین نبرد امروزی. برفرض که شما پیشرفته ترین برجک را هم بر روی نفربر BTR-60PB نصب کنید تا وقتی این پلتفرم به روزرسانی نشود بی فایده خواهد بود. این نفربر در حال حاضر در برابر اصابت مهمات کالیبر 7.62 با مرمی شکافنده (از جنس تنگستن) نفوذ پذیر بوده و شدیدا آسیب پذیر است (در یک کلام از حفاظت حداقلی براساس استاندارد های روز میادین نبرد برخوردار نیست)

 

تانک های سفیر 74/T-72Z

این دو مورد در حقیقت به روزرسانی بر روی تانک های منسوخ و از رده خارج تی 55 و تایپ 59 در دهه هفتاد هستند که بخش هایی شامل تحرک ، حفاظت و قدرت اتش تانک را شامل میشد از جمله نصب سیستم کنترل آتش EFCS-3 (یا نمونه وطنی آن موسوم به Kat-72) ، نصب زره واکنشگر کنتاکت 1 و ……… . تانک هایی همچون تی 72 زد یا سفیر 74 در دوره خود (دهه هفتاد) به روزرسانی های قابل قبولی بودند که عمر عملیاتی تانک هایی نظیر تی 55 و تایپ 59 را به میزان قابل توجهی افزایش میدادند. البته این تانک ها در نهایت از قابلیت به کارگیری به عنوان یک تانک پشتیبانی آتش برخوردار بودند و گزینه مناسبی برای کاربری به عنوان یک تانک اصلی میدان نبرد یا MBT محسوب نمیشدند. در حال حاضر اگر قرار بر این باشد که از تانک های تی 72 زد به عنوان یک تانک پشتیبانی اتش تمام عیار همچنان استفاده شود ، این تانک ها میبایست مجددا در بخش هایی همچون حفاظت و …… به روزرسانی شوند. لازم به ذکر است که تا پیش از ارائه کرار ، تانک های سفیر 74/T-72Z تنها موارد به روزرسانی فراگیر و گسترده در زرهی ایران بودند.

نمونه ای از یک ارتقای شاخص برای تانک تی 55 ؛ تانک T-55M8A2

این تانک که با نام Typhoon شناخته میشود و محصول مشترکی از دفتر طراحی صنایع ماشین سازی خارکف موروزوف (Kharkiv Morozov Machine Building) اوکراین و صنایع  Desarrollos Industriales Casanave پرو است ، ارتقایی اساسی بر روی تی 55 و شامل بهبود در تمامی مولفه های اصلی تانک (حفاظت ، قدرت اتش و تحرک) است که شامل موارد زیر میباشد :

• نصب بسته قدرت یکپارچه مجهز به پیشرانه 5TDFM
• تعبیه سیستم خودکار کنترل حرکت در کنار نصب مکانیزم هدایت فرمانی (به جای دو اهرم)
• بهبود سطح حفاظت با نصب صفحات زره کامپوزیتی (اصطلاحا passive protection) در کنار به کارگیری صفحات زره واکنشگر موسوم به نوژ (نمونه اوکراینی زره کنتاکت 5 روسیه) ، نصب سیستم هشدار قفل لیزری و در نهایت سیستم اطفاء خودکار حریق
• نصب سیستم کنترل آتش به روز و افزایش قابل توجه قابلیت های نظارت و کشف تانک در کنار بهبود دقت هدفگیری و افزایش برد هدفگیری
• نصب توپ 125 میلیمتری بدون خان در کنار بارگذار زنجیری (در محفظه عقبی برجک)
• و …………

در کل تانک T-55M8A2 Typhoon را میتوان برترین ارتقای ارائه شده برای تانک روسی تی 55 دانست البته با وجود گستردگی سطح ارتقا ، این تانک همچنان قادر به رقابت با تانک های اصلی میدان نبرد امروزی نیست اما میتوان از آن در نقش یک تانک پشتیبان آتش تمام عیار استفاده کرد.

نفربر رخش

نفربر رخش از محصولات وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تاکنون در 2 نسل و چندین نمونه ارائه شده. نسل نخست این نفربر در مرزبانی کشور به کار گرفته شده و تاکنون چندین مدل مختلف از آن از جمله مجهز به توپ 23 میلیمتری و نمونه افزایش زره یافته (UpArmored) رویت شده است.نسل دوم این نفربر با طراحی جدیدتر و بهتر و قابلیت های بیشتر (عمدتا قابلیت های سفارشی و انتخابی بیشتر) ارائه شد که بعضا صادر هم شد. اما مسئله ای که در مورد نفربر رخش مطرح است این است که این نفربر عمدتا از نسل اول و در یگان های مرزبانی کشور در خدمت است و نه یگان هایی از نیروی زمینی ارتش و سپاه. نسل دوم این نفربر چنانچه با گزینه های انتخابی و به صورت اصطلاحا آپشنال ساخته شود و از سطوح حفاظتی سرامیکی و کامپوزیتی برخوردار باشد که حفاظت خودرو را در برابر مهمات کالیبر 12.7 و 14.5 بالا ببرد ، گزینه ای مناسب جهت به کارگیری در واحد های نیروی زمینی ارتش و سپاه است. البته میتوان تغییراتی در این طرح اعمال کرد و مواردی از جمله ماژول های رزمی و برجک های سبک را به خودرو اضافه کرد که از تسلیحات مختلفی نیز برخوردار باشند. در حال حاضر رخش آن هم عمدتا از نسل نخست در واحد های مرزبانی به کار گرفته میشود که البته استفاده از این نفربر در واحد های مرزبانی نیز چندان گسترده نیست از این جهت در حوزه زرهی نیروهای مسلح ایران این نفربر در حال حاضر نقش چندانی ندارد.

خودروهای سبک محافظت شده

در کلاس خودروهای سبک محافظت شده تاکنون چندین نمونه در ایران ارائه شده از جمله یوز 102 ، فاتق (در چندین مدل) و رافع. خودروی فاتق در حقیقت یک خودروی ضد ضربه و مقاوم به اصابت اجسام سخت است که جهت کاربری ضد شورش مورد استفاده قرار میگیرد و در برابر اصابت گلوله و انفجار مقاوم نیست نتیجتا از مسئله خارج میشود. میماند خودروی یوز و رافع. رافع هر چند خودرویی مقاوم به اصابت گلوله بوده و با سطح حفاظتی  B6(مقاوم در برابر 7.62 هسته سربی) ارائه شده اما در نهایت کاربر آن تا امروز یگان هایی از نیروی انتظامی بوده و نه نیروهای مسلح پس در نهایت این مورد نیز از بررسی خارج میشود. گزینه یوز 102 هم تا امروز به صورت محدود تولید شده و در اختیار یگان مرزبانی است اما پتانسیل استفاده در نیروی زمینی ارتش و سپاه را دارد چنانچه با قابلیت های بهتری ارائه شود. خودروی یوز در جریان نمایشگاه IPAS 2014 رونمایی شد. این خودرو که براساس پلتفرم تویوتا  لندکروز 4500 ساخته شده با دو مدل پیشرانه بنزینی و دیزلی قابل ارائه است و قابلیت نصب انواع جایگاه های تسلیحاتی سبک تا نیمه سنگین را دارد. بدنه این خودرو متشکل از ورق فولادی 4 الی 5 میل + لایه ترکش گیر داخلی (یا همان spall liner) است.حداکثر سطح حفاظت بالستیک این خودرو در سطح سوم استاندارد حفاظتی N.I.J 0101.03 و در برابر اصابت مهمات کالیبر 7.62 با مرمی سربی است. یوز دارای 7 درگاه آتش (شش درگاه در طرفین بدنه و یک درگاه در درب عقب) است که از طریق این درگاه ها سرنشینان امکان مقابله با اهداف در خارج از خودرو  تحت حفاظت را دارند. این خودرو دارای صفحه یکپارچه تحتانی است و در برابر انفجار مین ضد نفر و خودرو (مین های میان وزن با وزن و قدرت انفجاری بیشتر از مین های ضد نفر و کمتر از مین های ضد تانک) مقاوم بوده و جان سرنشینان را حفظ میکند. مسئله ای که در مورد یوز وجود دارد آن است که اولا نمونه های ابتدایی آن کیفیت ساخت نازلی داشتند هر چند که در نمونه های بعدی این مسئله تا حدودی بهبود پیدا کرد اما مسئله کیفیت ساخت همچنان یکی از مسائل مطرح در مورد یوز است. مسئله بعدی سطح حفاظت این خودرو است که به نسبت تهدیدات حتی در کلاس یک خودروی سبک محافظت شده نیز کافی نیست. یوز میبایست حداقل از سطح دوم استاندارد حفاظتی STANAG 4569 برخوردار باشد که به معنی مقاومت در برابر اصابت مهمات کالیبر 7.62 ضد زره است. مورد دیگر توسعه طرح یوز و ارائه نمونه وانت دوکابین زره پوش از آن جهت کاربری مرزبانی و …… است. در کل میتوان هر چند ساخت یوز قدم رو به جلویی محسوب میشود اما کافی نیست و میبایست نمونه های بهتری از آن ارائه شود ضمن اینکه مسئولین محترم نیز میبایست بیش از خودروهای ضد شوروش به ساخت و تولید خودروهای محافظت شده برای حفظ جان سربازان این مرز و بوم توجه داشته باشند.

امرپ طوفان

چندی پیش در جریان پوشش خبری یکی از نمایشگاه های سپاه اولین تصاویر از این خودروی محافظت شده منتشر شد. پیرامون این خودرو مسائل و مطالب مختلفی وجود دارد و مطرح شده که از پرداختن به آن ها خودداری میکنیم . تنها میتوان گفت که این خودرو همچنان در مرزبانی یا نیروهای مسلح ما حالت عملیاتی پیدا نکرده و از به کارگیری گسترده آن نیز خبری نیست نتیجتا این مورد فعلا از محاسبه خارج میشود تا تعیین تکلیف گردد.

نفربر زرهی طلائیه

نفربر طلائیه در حقیقت  نمونه ای کوچک شده و با پیکربندی 4×4 از نفربر های بی تی آر 60 ایرانی است با طراحی مشابه (از جمله در بخش هایی از بدنه ، سیستم هایی همچون تعلیق و ……..) ایضا با تفاوت هایی همچون انتقال پیشرانه به بخش جلویی بدنه و افزودن صفحات زرهی جانبی جهت افزایش حفاظت. از این نفربر نمونه ای افزایش زره یافته یا Up Armored نیز جهت استفاده مرزبانی ساخته شده. طلائیه در حال حاضر صرفا در اختیار مرزبانی است. این نفربر از نظر طرح نمونه ای منسوخ است و پاسخگوی بسیاری از نیاز ها نیست. چنانچه ما به دنبال ساخت نفربری با پیکربندی 4×4 بودیم میبایست طراحی جدیدتر و موثرتری ارائه میکردیم که جای توسعه نیز داشته باشد و نه الگوبرداری از طرح بی تی آر و ساخت نمونه 4×4 آن ، به عنوان مثال طرحی مشابه خودروی زرهی Caiman بلاروسی. در نهایت این نفربر خوب یا بد در حال حاضر تنها در مرزبانی خدمت میکند و صحبت از آن در نیروی زمینی ارتش و سپاه موضوعیتی ندارد.

چرایی وضعیت فعلی زرهی ایران

اگر قرار باشد به دلایل و چرایی وضعیت فعلی زرهی ایارن به شکل مفصل و کاملی بپردازیم مشخصا نیازمند نگارش یک مثنوی هستیم اما میتوان موارد و گزینه هایی را به شکل خلاصه و لیست وار عنوان کرد از جمله ضعف و مشکل در فرماندهی ، ضعف مدیریت ، عدم شناخت دقیق تهدیدات ، بی توجهی به مسئله آینده پژوهی و عدم بازتاب نتیجه آن در تصمیمات و اقدامات ، عدم تخصیص صحیح بودجه نظامی و مشکلات مالی ، اجرای پروژه های نمایشی و بدون بازده ، عدم بهره گیری از پتانسیل های بخش خصوصی و غیر دولتی  ، عدم توجه به مسئله نوسازی و بازسازی تجهیزات در زمان لازم (عدم تعریف دوره نوسازی در سازمان رزم) و ……….  و ………… تا زمانی که مسائل و مشکلات فوق حل و رفع نشود وضعیت زرهی ما نه تنها به شکل فعلی باقی خواهند ماند بلکه روز به روز بدتر هم خواهد شد. هر چند به روزرسانی هایی همچون کرار باعث دلگرمی است اما به این نکته باید توجه داشت که زرهی یک زنجیره به هم پیوسته است و تانک تنها یکی از حلقه های این زنجیره میباشد و ارائه کرار به معنی پایان مشکلات زرهی ما خصوصا در آینده نیست.

مقالات مشابه

تانک کرار

تانک ذوالفقار

تانک های موجود در ایران

نفربر های موجود در ایران