حمله شیمیایی در دومای غوطه شرقی، بهانه ای برای دخالت های امریکا

نوشته شده توسط: فاطمه موسوی زاهد-کارشناس ارشد روابط بین الملل

در سال 2011 به دنبال تحولاتی سیاسی – اجتماعی که به صورت دمینووار از تونس شروع شد و کشوهایی چون مصر، لیبی، یمن ، بحرین و سوریه را در برگرفت. در این بین بحران سوریه تفاوتی فاحشی با بقیه کشورها بحران زده در آن  تاریخ داشت، به همین خاطر طولی نکشید که از یک بحران داخلی به بحرانی بین المللی تبدیل شد، در سال 2013 به بهانه حمله شیمیایی به غوطه شرقی که به  گفته ی معارضین دولت سوریه و دولت های مخالف بشار اسد این حمله توسط دولت دمشق صورت گرفته است و بعد ها در پی سربر آمدن گروههای تروریستی از جمله داعش در سوریه امریکا زیر پوشش دفاع از ارزش های دموکراتیک و حقوق بشردخالت های خود را در سوریه موجه و ضروری دانست، به صورت چند جانبه تحت عنوان ائتلاف بین المللی مبارزه با داعش وارد میدان کارزار این کشور شد، از عواملی که باعث شد بعد از هفت سال همچنان شعله های آتش این بحران روشن باشد دخالت های ژله ای و تاکتیکی آمریکا در این بحران است که نمی خواهد این بحران خاتمه یابد، قدرت نرم شکلی از ایدئالیسم یا لیبرالیسم نیست بلکه شکلی از قدرت است یا روشی برای دستیابی به نتایج مطلوب است.

روز یک شنبه 8 آوریل در حالی که دولت سوریه بالای 90 درصد از منطقه غوطه شرقی (مجموعه‌ای از مزارع اطلاق می‌شود که در منطقه ریف دمشق در نزدیکی قسمت شرقی دمشق در سوریه واقع شده‌است) را از وجود تروریست های موجود در آنجا پاکسازی کرده بود خبر از ” حمله شیمیایی به دوما ” آخرین شهر از این منطقه در دست گروههای تروریست رسید. در گزارش اولیه تعداد کشته‌شدگان ۱۵۰ نفر و تعداد مجروع ها بیش ازهزار نفر اعلام شدند. در پی این حمله، شورشیان سوری ارتش سوریه را به استفاده از سلاح شیمیایی در حمله هوایی به شهر دوما در غوطه شرقی متهم می‌کنند. اما دولت و رسانه های دولتی سوریه نقش دولت دمشق در این حمله را رد می کنند. منبع مسئول در گفت‎وگو با خبرگزاری دولتی سوریه ” سانا ” گفت: «هر بار که ارتش سوریه در مبارزه با تروریسم پیش‌روی می‎‌کند، ادعای استفاده از سلاح‎های شیمیایی به بهانه طولانی شدن عمر تروریست‌ها در دوما مطرح می‌‏شود.» دولت های روسیه و ایران اتهام وارد به دولت سوریه که عنوان شده  ازسلاح شیمیایی علیه تروریست های ” جیش الاسلام ” استفاده کرد را رد و این اتهام را ادعای واهی برای تقویت تروریست ها و تغییر موازنه قدرت در میدان غوطه می دانند.

امریکا و متحدان منطقه ای و فرامنطقه این کشور حملات شیمیایی به دومای غوطه شرقی را به دولت سوریه نسبت دادند در همین باره وزارت خارجه آمریکا  در بیانیه‌ای اعلام کرده که مشغول بررسی گزارش‌ها در این رابطه است و همزمان روسیه را که دوشادوش دولت سوریه قرار گرفته را مسئول هرگونه جنایت و حمله شیمیایی ادعایی دانسته است. در بیانیه وزارت خارجه آمریکا آمده: “این که رژیم (بشار اسد) سابقه استفاده از سلاح شیمیایی علیه مردم خودش را دارد غیرقابل انکار است… در نهایت این روسیه است که باید مسئولیت حملات بی‌رحمانه و بی‌شمار علیه مردم سوریه را برعهده بگیرد.”  اما ساعاتی پس از انتشار گزارش‌ها درباره حمله شیمیایی به دوما، روسیه اعلام کرد گروه «جیش الاسلام» با متوقف کردن فعالیت نظامی خود در دوما، حاضر شده‌ است که این شهر را ترک کنند. ژنرال یوری یفتوشنکو، فرمانده نظامیان روس در سوریه، عصر یکشنبه با اشاره به اتوبوس‌هایی که برای انتقال اعضای «جیش الاسلام» و خانواده‌هایشان آماده شده‌اند گفت: «همین توافق نشان می‌دهد که ادعای حمله شیمیایی صحت ندارد».

غوطه شرقی برای همه طرف های درگیر در میدان کارزار سوریه حائز اهمیت است اهمیت این منطقه را می توان در چهار دلیل عنوان کرد.

1- فاصله کم غوطه شرقی با دمشق، امکان پرتاب خمپاره‌های سبک از این منطقه به پایتخت سوریه و ایجاد ناامنی در این شهر یکی از مهمترین دلایل اهمیت راهبردی غوطه شرقی به شمار می‌رود. 

2- نزدیکی  منطقه غوطه شرقی با سفارت روسیه و حملات متعددی که توسط خمپاره‌های تروریست‌های مسلح این منطقه به نزدیکی‌های سفارت انجام داده، خشم مسکو را نیز در پی داشته و این کشور مصمم به پایان دادن موجودیت تروریست‌ها در این منطقه شده است.

3- اهمیت راهبردی غوطه شرقی برای دولت سوریه این است که این منطقه مشرف به جاده دمشق به حمص است که از کنار غوطه شرقی عبور می‌کند. . گروههای تروریستی مستقر در این منطقه از نخستین روزهای جنگ با اجرای آتش، راه‌‌های مواصلاتی دمشق به استان‌‌های شمالی را غیرقابل عبور و ناامن کردند تا در نهایت بتوانند از انتقال نیرو، تجهیزات، دارو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ و غذا به سایر مناطق درگیری جلوگیری کنند.

4- از دیگر ابعاد اهمیت تاکتیکی منطقه غوطه شرقی می‌توان به تسلط تروریست‌ها بر مسیر دمشق به التنف اشاره کرد، تنف روستایی است که در صحرای سوریه (البادیه) در منطقه مثلث مرزی بین سوریه، عراق و اردن قرار دارد.این روستا به دلیل واقع شدن روی محور دمشق- بغداد و نزدیکی آن به نقطه مرزی مشترک سوریه، عراق و اردن از اهمیت استراتژیک ویژه‌ای در نبرد بین طرف‌های مختلف در سوریه برخوردار است.این گذرگاه مرزی در حال حاضر در اختیار نیروهای آمریکایی قرار دارد و نظارت دولت سوریه بر بخش‌های جنوبی سوریه در نتیجه  مسدود بودن این مسیر راهبردی، با  مشکلات متعددی مواجه شده است. 

در این منطقه سه گروه تروریست وجود دارد، این گروهها عبارت اند از: گروهک تروریستی احرار الشام وابسته به دولت ترکیه،  تروریست‌های جیش‌الاسلام وابسته به عربستان سعودی و گروه تروریستی النصره است که مورد حمایت ضمنی آمریکا قرار دارند.

بنابراین با توجه به مدارک و شواهد موجود که نشان می دهد دولت سوریه تا کنترل کاملا منطقه غوطی شرقی بعد از شش سال ( از سال 2012 به بعد) فاصله چندانی ندارد پس هیچ دلیلی برای حمله غیر متعارف شیمیایی در این برهه از تاریخ روابط بین الملل که جهان دارد مسیر تاریکی را طی می کند وجود نداشت، به نظرمی رسد جدیدا دول های غربی برای تحت فشار قرار دادن مخالفان منافع ملی خود در عرصه بین المللی به آنها اتهام و انگ استفاده از سلاح شیمیایی می زنند مثلا چندی پیش دولت بریتانیا روسیه را متهم به مسمومیت اسکریپال جاسوس دو جانبه انگلیس – روسیه کرد در صورتی که واقعیت نشان می داد که هدف لندن فقط تاثیرمنفی گذاشتن برانتخابات ریاست جمهوری روسیه بوده است، الان هم در حالی که دولت دمشق می رفت که کنترل کامل غوطه شرقی را بدست بگیرید با کارشکنی تروریست ها و دول های حامی آنها با حمله به شهر دوما ادعا می کنند که دولت سوریه از سلاح شیمیایی علیه مردم خود استفاده کرده است.

همواره دولت روسیه، سوریه و شخص پوتین هشدار داد بود که ممکن است تروریست های حاضر در غوطه شرقی دست به کاربرد سلاح شیمیایی در این منطقه ببرند چون استفاده از این سلاح تنها بهانه ی است که کشورهای مخالف دولت سوریه خط قرمز خود می دانند و اذعان دارند در صورت استفاده دولت  سوریه  از این سلاح، به کشور سوریه و دولت آن حمله می کنند. و حالا این کشورهای با اصلاح حامی حقوق بشر در سایه ی ” مسئولیت بین المللی حمایت ” می خواهند با راه اندازی پروپاگاندای سیاسی- نظامی علیه دولت سوریه موضع  و موقعیت خود و گروههای تروریستی تحت حمایت خود را تقویت کنند. و به تدریج زمینه مداخله بیشتر خود را در سوریه فراهم کنند.

“اصل عدم مداخله” در امور داخلی کشورها یکی از اصول بنیادین حقوق بین‌الملل است که به موجب این اصل عام  کشورها از دخالت در امور یکدیگر منع شده‌‌اند. رعایت اصل مذکور موجب حفظ حاکمیت و استقلال کشورها و نتیجتاً صلح و امنیت بین‌المللی خواهد بود. بعد از فروپاشی شوروی، شورای امنیت با  تفسیر گسترده از مفهوم صلح و امنیت بین‌المللی، «صلح داخلی» را با «صلح بین‌المللی» مرتبط دانست و بدین ترتیب نسبت به رخدادهایی چون نقض حقوق بشر و فجایع انسانی در قلمرو دولتها احساس تکلیف و مسئولیت نموده و اقدام به مداخله نظامی در کشور ناقض حقوق انسانی نمود. به این ترتیب اصل “عدم مداخله” تا حدودی تضعیف گردید.

بعد از وقایع 11 سپتامبر 2001 شورای امنیت خود را در قبال مسائلی چون مبارزه با “تروریسم بین‌المللی” و ممانعت از تکثیر سلاحهای کشتار جمعی مسئول دانست و در مقام یک مرجع قانون‌گذاری بین‌المللی و با تصویب دستورالعمل‌‌های عام برای کشورها وارد قلمرو و داخلی آنها گردید. همچنین ایالات متحده آمریکا با اتخاذ دکترین «دفاع مشروع پیشگیرانه» ‌اعلام نمود که خود را ملتزم به رعایت ضوابط  ناظر بر عدم کاربرد زور در منشور ندانسته و در صورت به خطر افتادن منافع آمریکا خود رأساً اقدام می‌‌نماید. نتیجه رویکرد جدید آمریکا، مداخله نظامی در کشورهایی مثل عراق و افغانستان از اعتبار تنها مرجع حفظ صلح و امنیت بین‌المللی کاست و اصل “عدم مداخله” را نیز خدشه‌دار نمود. در حال حاضر با معرفی اصول حقوق بشر به عنوان قاعده آمره، از نظر حقوقی نه تنها حکومتها بایستی آن را رعایت نمایند بلکه در خاتمه دادن به نقض آن نیز مکلف شده‌اند. مسئولیت اولیه حمایت از مردم به عهده دولت است. حالا به دنبال حملات شیمیایی گروههای تروریستی در دومای غوطه شرقی امریکا می خواهد به دخالت خود در سوریه به بهانه دفاع از حقوق بشر مشروعیت ببخشد.

کلام آخر اینکه حمله شیمیایی به دوما در غوطه شرقی می تواند زمینه نفوذ دولت مخالف های دولت دمشق را بیش از پیش افزایش دهد، که برای جلوگیری از این کار، دولت سوریه و متحدان آن باید از راههای مسالمت آمیز و دیپلماتیک در شورای امنیت سناریوهایی که امریکا و متحدان این کشوربرای تغییر موازنه در سوریه ریختند را نقش برآب سازند و از کارت های  و شواهدی که در اختیار دارند به نحوه احسن استفاده کنند همراهی چین  با دولت سوریه و متحدان آن در این مسئله می تواند به سود دمشق باشد.