بوران قابل اعتمادترین فضاپیمای سرنشین دار مدارگرد

گردآوری شده  توسط : بهنام جباری

 

زمانی که بشر پا به عرصه فضا گذاشت نیاز به حمل ونقل کم هزینه با بارمفید بیشتر احساس می شد، که دراین راستا ساخت فضاپیمای قابل استفاده مجدد با ظرفیت حمل بالا دراولویت قرار گرفت. ازهمان آغاز دو پیشگام اکتشافات فضایی ایالات متحده امریکا و اتحاد جماهیر شوروی توجه خاصی را به این امرداشتند و دراین راستا تلاشهایی صورت دادند که با پیروزی ها و شکستهایی توأم بود .

طرح استفاده ازوسایل بالداری مانند هواپیما برای پروازهای فضایی از آغاز تاریخ مطرح شدن ایده های اکتشافات فضایی در ذهن مشتاقان فضا بود. در پایان جنگ جهانی دوم نیروی هوایی امریکا هم طرحی در این زمینه ارائه داد که یک گلایدر سرنشین دار به وسیله موشک تایتان 3 به طرف اتمسفر پرتاب می شد و بعد از نزول سری در جو درباند پرواز فرود می آمد که البته این طرح عملی نشد. دراواسط دهه 1960 دفتر طراحی میکویان اولین فضاپیمای قابل استفاده مجدد هایپرسنیک را که اندازه کوچکی داشت و spiral نام داشت را طراحی کرد که این طور عمل می کرد که برروی یک هواپیمای مافوق صوت قرار می گرفت و بعد از جدایی از آن در جو با موشکی که به آن وصل شده بود سرعت می گرفت و سرعت آن حتی به 6 ماخ می رسید. در اوایل دهه 1970 ایالات متحده امریکا به فکر ساخت نخستین پروژه سرنشین دار خود که از مدتها پیش به فکر آن بود،  وشاتل نام داشت افتاد .

  کار اداری طراحی شاتل ازسال 1972 شروع شد و 9 سال بعد در 12.04.1981 اولین پروازخود را انجام داد، این طرح برای امریکا هزینه ای برابر 17 میلیارد دلار در برداشت و بعد از ساخت اولین شاتل، چهارشاتل دیگر ساخته شد که دو شاتل با با نام های چلنجر و کلمبیا درهنگام انجام ماموریت با سانحه مواجه شده و کلیه سرنشینان آنها کشته شدند، چلنجر در هنگام بلند شدن اززمین به علت نقص درسیسم موتور سوخت جامد بوسترهای آن، به همراه هسته مرکزی و بوسترها درچند ثانیه بعد از پرتاب منفجرشد، کلمبیا هم در سال 2003 درهنگام بازگشت از فضا در جو منفجر شد. پس از آن شاتلهای امریکا چند مأموریت دیگر را با موفقیت انجام دادند تا اینکه سرانجام در سال 2011 با انجام آخرین مأموریت شاتلها به ایستگاه فضایی توسط شاتل آتلانتیس از پایگاه فضایی کندی امریکا و در حضور جمعیت زیادی که در اطراف سایت پرواز گرد آمده بودند( تنها شاتل موفق آمریکا شاتل آتلانتیس بود و بقیه دچار حادثه شده بودند که دلیل عمده آن هم مشکلات ساختاری در بدنه و سرامیک چینی بدنه بود) ، شاتلهای فضایی برای همیشه بازنشست شدند. با این توضیحات و با در نظر داشتن تاریخچه مقدماتی از فضاپیماهای هواپیما شکل که وظیفه حمل انسان و بار به فضا داشتند سراغ معرفی بوران فضاپیمای ساخت شوروی سابق که جهت اهداف فوق ساخته شده بودند میرویم.

شاتل آتلانتیس در آخرین ماموریت فضایی

 پس از ساخت شاتل توسط  امریکا در ابتدای دهه 1970، رهبران اتحاد جماهیرشوروی تصمیم گرفتند به این طرح امریکا پاسخ دهند. چون هر یک ازفضاپیماهای قابلیت پروازسرنشین دار سایوز و ووستوک ظرفیت حمل بالایی را نداشتند (سایوزها اکنون نیز بهترین فضاپیماهای سرنشین دار دنیا هستند) و هم به وسیله موشکهایی با سایز متوسط پرتاب می شدند. به هرحال آنها در ژوئن 1974 تصمیم به کار بر روی یک سیستم فضایی قابل استفاده مجدد (MKS)  گرفتند و مسئولیت این طرح هم به شرکت طراح فضاپیمای سایوز سپرده شد. از همان آغاز کار، مهندسان روسی شروع به مطالعه بادقت طرح شاتل کردند، البته این مطالعه برروی شکل ظاهری و سایر اطلاعات کمی که ازشاتل به آنها رسیده بود، صورت می گرفت و دقیقا مانند قضیه هواپیمای کنکورد و توپولوف 144 ادعای کپی کاری یا دزدی اطلاعاتی از آمریکا به مثابه شیطنت رسانه ای می باشد زیرا به دلیل حساسیت های جنگ سرد و تدابیر شدید امنیتی آن دوران امکان دزدی اطلاعاتی بسیار کم است و این طرز فکر در اتحاد جماهیرشوروی وجود داشت که آنها فقط بایداز تکنولوژی موجود درکشور استفاده کنند و نباید از تکنولوژی خارجی بهره گیرند.

وظیفه‌ی مهندسان شوروی ساخت رقیبی برای شاتل ایالات متحده بود. این باعث شد که توانایی‌ها و طراحی شاتل ایالات متحده مبنایی برای ساخت بوران قرار بگیرد و در نتیجه این دو مدارگرد از حیث ظاهر بسیار شبیه به یک‌دیگر بودند. با این حال، تفاوت‌های عمده‌ای بین این دو وجود داشت، به خصوص در قسمت «پیش‌رانش» و اساسا شوروی هیچ تجربه ای درموشک سوخت جامد دراین وسعت که امریکا درشاتل استفاده میکرد، را نداشت و بزرگترین موتور سوخت جامد که درراکتهای روسی ازآن استفاده می شد11D57 بود که البته قدرت لازم برای انجام این کار را نداشت و همین طور ساخت موتور سوخت جامد به این اندازه برای پرتاب شاتل وقت زیادی لازم داشت که دراین مدت کوتاه امکان پذیرنبود. البته آنها بعدها تصمیم گرفتند که ازموتورهای سوخت مایع استفاده کنند که البته مزایایی نسبت به سوخت جامد داشت.

سه طرح برای سیستم فضایی قابل استفاده مجدد (MKS) پیشنهاد شد. نخستین طرح الگوبرداری ازشاتل بود که همانطورکه گفته شد مشکلات خاص خودرا داشت، دومین طرح راشرکت انرگیا مطرح کرد، آنها گفتند طراحی چنین سازه عظیمی که دارای بال باشد و از جو عبور کند و با سرعت هایپرسونیک برگردد بسیار مشکل است بنابراین آنها طرح خودشان را که شبیه به سایوز بود، پیشنهاد کردند.

این طرح شامل 3 بخش می شد بخش بالایی ; شامل کابین خدمه، بخش استوانه ای وسط ;مخصوص حمل بار، و بخش پایانی; مخصوص موتورها و مانور درمدار. طرز کار آن به این صورت بود که مدول پس از خارج شدن ازمدار و نزول به سمت زمین درسرعت هایپرسونیک چترهایش بازمی شد و ترمز اولیه انجام می شد و در نهایت برای کاهش بیشتر سرعت با روشن کردن موتورهای خود ترمز نهایی را انجام می داد و در نتیجه با سرعت و شتاب بسیار کم فرود می آمد. طرح دوم طرح شبیه به فضاپیمای ما فوق صوت اسپیرال بود و طرح سوم طرح الگو برداری ازشاتل بود که همین طرح هم مورد موافقت قرار گرفت. علت مورد موافقت قرار گرفتن این بود که اولاً درمطالعه های شرکت (Npo-Energia ) برروی طرحهای مختلف ازفضاپیماهای بالدار که به آن ارائه شده بود این نتیجه گرفته شده بود که برآیند همه این طرحها همان طرح فضاپیما به سبک شاتل امریکاست، چون امریکایی ها از سال 1960 تا 1970 مسلماً  بر روی همه این طرحها کارکرده بودند و مسلماً بهترین آنها را انتخاب کردند که با این الگو برداری ازشاتل امریکا، شوروی از تحقیقات امریکا استفاده می کرد، این طرح بوران انرگیا نام گرفت (بوران نام فضاپیما , انرگیا موشک حامل آن).

طراحی ظاهری بوران به طرز قابل توجهی مشابه شاتل آمریکایی همتای خود بود. البته متخصصین معتقد هستند که این موضوع به هیچ عنوان نمی تواند تنها یک تصادف باشد. شاتل ناسا اساسا یک کامیون فضایی بود که با هدف بارگیری محموله های سنگین به درخواست پنتاگون ساخته شد. قرار بود که این از شاتل برای راه اندازی ماهواره های نظامی استفاده شود. شوروی نیز به دنبال توسعه نمونه ای از شاتل آمریکایی با همان قابلیت ها بود که در نتیجه آن پروژه بوران رقم خورد. در واقع اگر آمریکایی ها نمونه مخصوص خود را تولید نکرده بودند، این پروژه نیز هیچ گاه معرفی نمی شد. می توان گفت که شوروی درگیر پیروزی در یک مسابقه تسلیحاتی بوده است.

مهندسان روس باید موتوری با سوخت «اکسیژن مایعهیدروژن مایع» و با رانش ۲۰۰هزار کیلوگرم می‌ساختند که در عین حال قابل استفاده‌ی مجدد هم باشد، اما آن‌ها در نهایت تصمیم گرفتند که قید قابلیت استفاده‌ی مجدد را بزنند. نتیجه‌ی نهایی غولی قدرتمند به نام انرژیا LV بود، که از چهار «بوستر جداشونده» (strap-on booster)، که هر کدام دارای یک موتو چهار-محفظه‌ای RD-170 با سوخت نفت سفیداکسیژن مایع بود، و یک هسته‌ی مرکزی با چهار موتور تک-محفظه‌ای RD-0120 (11D122) با سوخت «هیدروژن مایعاکسیژن مایع»، استفاده می‌کرد. انرژیا آن‌قدر قدرتمند بود که می‌توانست وزنی در حدود ۱۰۰ تن را به «مدار نزدیک زمین» (Low Earth Orbit – LEO)، تا سقف ۲۰ تن را به «مدار زمین‌ثابت» (geostationary orbit – GEO) و تا سقف ۳۲ تن را به کره‌ی ماه بفرستد.

بوران در سالن ساخت و اسمبلی

برخلاف شاتل ایالات متحده، این مدارگرد به سه موتور اصلی، که به مدارگرد آمریکایی برای جدا شدن از زمین کمک می‌کردند، نیاز نداشت. در عوض، بوران، تنها با استفاده از دو موتور خودش، که معادلی برای «سیستم مانور مداری» (Orbital Maneuvering System – OMS) شاتل با استفاده از سوخت «گاز اکسیژننفت سفید» بود، در کنار انرگیا، با سرعت ۶۶.۷ متر بر ثانیه به سمت مقصد نهایی‌اش که مدار ۲۵۱ در ۱۶۳ کیلومتر بود شتافت.

 کارساخت بوران ازسال 1976 این طور آغازشد که می بایست نخست آزمایشهای گوناگونی برروی مدلهای تستی بوران که شامل 8 نوع بود انجام می شد که این آزمایشها شامل انواع تستهای دینامیکی، استاتیکی، و آیرودینامیکی بود و بعد از انجام آزمایشها مدل اصلی ساخته می شد. اما مهمترین، جالبترین وخلاقانه ترین مدل تستی بوران آنالوگ GL002 یا آیروبوران بود که به (ok بوران) هم مشهور بود.

 اما علت ساخت آن: همانطورکه گفته شد بوران به سبک شاتل امریکا طراحی شد و دارای بال بود و می بایست با یک فرود سری مانند گلایدر به سمت زمین می آمد و در فرودگاه landing می کرد که این کار مشکل به نظرمی رسید چون سرعت بوران پس از خارج شدن از مدار و نزول به سمت زمین به 25M ماخ هم می رسید که برایlanding  باید به 0.2M ماخ می رسید. بنابراین کاهش سرعت بوران در هنگام نزول از جو و قبل از landing از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. دراین ارتباط تصمیم گرفته شد درعقب بوران اوربیتر بر روی tail horizontal   (دم افقی) ازیک “دوبل رادر” استفاده شود که عملکرد آن به این صورت بود که اگر هر دو لایه رادر به یک سمت متمایل شوند ماکزیمم زاویه آنها با صفحه دم افقی tail horizontal  23 درجه می شود  که برای دور زدن از آن استفاده می شود که البته باعث کاهش سرعت می شود. اگر هر یک از رادرها به یک سمت متمایل شوند زاویه هر یک ازانها با صفحه دم عمودی  vertical tail ماکزیمم 45 درجه می شود که برای ترمزنهایی ازآن استفاده می شود. به این ترتیب دم افقی tail horizontal  ساخته شد.

بوران آنالوگ جی ال 002

در یک اقدام انقلابی و بسیار معقولانه  برای امتحان عملکرد دم ازتونل باد استفاده شد با این که تست تونل باد موفقیت امیزبود ولی برای تست هرچه بیشتر و واقعی تردم وهمچنین طراحی سیستم فرود خودکار، مشهورترین ومبتکرانه ترین مدل تستی بوران به نام بوران انالوگ  GL002 ساخته شد. این مدل تستی که  پرسپکتیوهای آن رامی بینید همان خصوصیات مرکزجرم حالت ایرودینامیک ودیگرخصوصیاتی را داشت که بوران نوع اصلی دارا بود .

 

چلنج های حرارتی

 عبور سریع بوران از میان لایه های جو احتیاج  به یک سپرحرارتی قابل استفاده مجدد با توان تحمل حداقل 100 پرواز را داشت. برای بوران سه نوع سپر حرارتی پیشنهاد شد:

 

تصویری از سپر های حرارتی شاتل تصویر چپ و بوران سمت راست

 

 الف) ماده کامپوزیت کربن-کربن. ماده ای با ماکزیمم توان تحمل حرارتی، که تا دمای بالاتر از 1650 درجه را می توانست تحمل کند که با رنگ نارنجی در تصویر بوران  دیده می شود. (همانطورکه درتصویر دیده می شود درنوک دماغه فضاپیما و درلبه های جلویی بال از آن استفاده می شود).

ب) کاشی های سرامیکی که برای قسمتهای بالای 1250 درجه دربدنه جلویی و در بدنه پهلویی که در تصویر با رنگ قرمز و سبز دیده می شود، استفاده می گردد.

ج) مواد قابل انعطاف برای قسمتهای سطحی که دارای دمای بالاتر از 379 درجه نیست که با رنگ خاکستری در تصویردیده می شود.

سنجش ها و اندازه گيري هاي هندسي واقعي از سطح ساختار زير هر كاشي در بين 100 محل انجام شد تا اطمينان حاصل شود كه كاشي ها كاملا با هم هماهنگ هستند. انجام دادن اين كار به صورت دستي غيرممكن بود. براي اين منظور روس ها يك نرم افزار ويژه را توسعه دادند. در نتيجه ساخت، توليد و نصب كاشي ها با استفاده از نقشه انجام شد. داده هاي اين بانك نرم افزاري بر اساس تعامل بين دفتر طراحي و كارخانه مونتاژ توليد مي شود و به تصويف شكل هندسي، پارامترها و مواد مورد استفاده مي پردازد.

 

پرتاب بوران

پس از چند سال تاخیر و برگزاری نشست‌های فنی فراوان، بالاخره آماده‌سازی‌ها برای پرتاب اولین بوران آغاز شد.ساختمان MIK 112 هم در اصل برای برنامه‌ی سفر به ماه شوروی ساخته شده بود و موشک بزرگ N1 را در خود جای می‌داد. بوران در تاریخ ۲۳ اکتبر ۱۹۸۸ روی سکوی پرتاب قرار گرفت. اما اولین تلاش برای پرتاب آن، که ۹ روز پس از قرار گرفتن‌اش روی سکو انجام می‌گرفت، در کم‌تر از یک دقیقه مانده به برخاستن‌اش از روی زمین، به دلیل یک خطای رایانه‌ای، لغو شد.مهندسان روس این مشکل را برطرف کردند و تاریخ جدیدی برای پرتاب بوران مشخص شد. اما چیزی نمانده بود که آب‌وهوای نامناسب در طول شمارش معکوس موجب لغو شدن دوباره‌ی آن شود. با این حال، مدیران این پروژه بدون توجه به شرایط آب‌وهوایی مراحل پرتاب بوران را ادامه دادند.بوران بدون سرنشین با موفقیت کامل پرتاب شد و ماموریت کوتاه خودش در فضا را آغاز کرد،(درماه سپتامبر همان سال رادیو مسکو گزارش داد که فضانوردان در حال انجام تمرین های سفر به فضا بودند که از این خبر این طور برداشت شد که مأموریت بوران سرنشین دار خواهدبود که هرگز چنین امری اتفاق نیفتاد و پرتاب بدون سرنشین انجام شد).

 

 

بوران قبل از پرتاب

 بعد از 2:57 دقیقه از پرتاب بوسترهای زنیت درارتفاع 60km  از هسته مرکزی و بوران جدا شدند و هسته مرکزی شروع به کارکرد، بعداز8 دقیقه درحالی که بوران را به ارتفاع 160km رساند ازبوران جداشد، 1:02 دقیقه بعد از جدایی، بوران مانوری را به مدت 42 ثانیه انجام داد و خودش را به مدار 252-256 رساند. در طول مدت پرتاب تا فرود landing بوران با استفاده از دو کشتی شوروی که در دو سوی اقیانوس اطلس قرارداشتند با سایت کنترل پرتاب در تماس بود و ماهواره های مولینا این ارتباط را تقویت می کردند و همینطور دوربین هایی درکابیین خدمه قرارداشتند که عکسهایی را به کنترل زمینی مخابره می کردند.

 

لحظه بزرگ جدا شدن بوران از تاسیسات بایکانور وصعود به فضا

بوران شب قبل از پرتاب

بوران اولین گردش مداری خود را همانطور که در تصویر می بینید به ترتیب بر روی امریکای شمالی، اقیانوس آرام شمالی، افریقا و شوروی انجام داد. در دور دوم خود در بالای اقیانوس آرام جنوبی نرسیده به امریکای جنوبی در ساعت 8:20 دقیقه با استفاده ازموتورهای retrorocket سرعت خود و متعاقباً ارتفاع خود را کم کرد و به مدار پایین تر در ارتفاع 122km رساند و لایه های بالایی جو را لمس کرد و بعداز 20 دقیقه گردش به دور مدار به علت وجود هوای رقیق ترمزهای آیرودینامیکی انجام داد و به داخل جو سرخورد و بعد از عبور از جو پلاسما وارد جو معمولی شد و دوباره با استفاده از ترمزهای آیرودینامیکی با زاویه  45 درجه همانطورکه در قبل گفته شد خودش را به ارتفاع 40km رساند از آنجا شروع به طی یک مسیر 1000km تا محل فرود کرد.

پروفایل پروازی بوران

 

تصویری زیبا از بوران در فضا در تنها عملیات خود

در فرود بوران از يك مدار فضايي به زمين مانورهاي زيادي انجام مي گرفت تا پرنده بر زمين بنشيند. بوران، مانور خود را با سرعت ماوراي صوت با ماخ 25 آغاز مي كرد و تا زمان فرود كه سرعت آن به ماخ 20 مي رسيد، ادامه مي داد. اين گستره وسيع عدد ماخ، مستلزم طرح آيروديناميكي بدون دم افقي، با يك جفت بال پيچ خورده، با ترمز آيروديناميكي لاستيكي و زبانه اي براي متعادل كردن سفينه – همانند سطوح كنترلي هواپيماها- است. اين ساختار در طول آزمون هاي طولاني و بسيار پرهزينه تونل باد، توسعه يافته است.

بوران لحظه فرود

چترهای باز بوران جهت کاهش سرعت لندینگ

اسکورت بوران توسط میگ 25 های روسی

برخی تفاوت های اساسی میان شاتل و بوران

بوران، يكي از انعطاف پذيرترين فضاپيماهاي ساخته شده در دنيا به حساب مي آيد. اين مدارگرد فضايي به علت وزن كمتر و داشتن موتورهاي جت توانايي پرواز مستقيم از روي باند به مدار زمين را داشت يا مي توانست توسط يك هواپيماي آنتونوف 225 به ارتفاعات بالا منتقل و از همان جا به سمت مدار زمين پرتاب شود. در صورتي كه شاتل هاي آمريكايي با كمك بوسترهاي سوخت جامد به صورت عمودي يا يك ارتفاعي بالا مي رفتند و پس از جدا شدن بوسترها و سپس مخزن سوخت مايع در ارتفاع خاص به حركت خود به سوي مدار ادامه مي دادند! در كنار اين مساله،ارتفاع كمتر بوران، ميدان ديد بيشتري را به خلبان مي داد. ميزان بار حمل شده توسط بوران حدود چهار تن بيشتر از شاتل هاي آمريكايي بود و به علت كمتر بودن قطعات تعويضي در هر پرواز، هزينه كمتري را براي پرتاب بعدي تحميل مي كرد. همچنين برخلاف شاتل هاي آمريكايي، فضاپيماي بوران امكان پرتاب، پرواز مداري و بازگشت و فرود كاملا خودكار و بدون نياز به سرنشين را دارد.

 

وزنها(kg)                                  بوران                                  شاتل

 

چهارچوب واسکلت                     42000                                 46000

 

موتورها                                   33000                                  37000

 

ماکزیمم بار قابل حمل               30000                                  25000

 

سرعت                                  105M                                     123M

 

ابعاد

 

طول                                     36.7m                                37.25m

 

طول بال                                 23.92m                              23.8m

 

ارتفاع ارابه های فرود           16.35m                                      17.25m      

    (چرخها)

 

محورنوسان فلپ سکان عقب      78                                          81

 

محورنوسان فلپ سکان بالا       45                                            45

 

 

تفاوت ها در يك نگاه:

• – فرود خودكار بوران از مدار در فرودگاه زميني
• – استفاده نكردن از موتور بوران به عنوان موتور اصلي جهت بالابردن موشك حامل آن (انرگيا)، موتور اصلي در بخش مياني موشك حامل انرگيا قرار دارد كه مي توانست با داشتن 120 تن بار مفيد در برابر 30 تن بار مفيد شاتل فضايي، به مدار پرتاب شود.
• – ميزان بالاي نيروي برآ به پسا. اين نسبت براي سفينه فضايي بوران 6/5 است و براي شاتل، 5/5.
• – بوران 20 تن بار مفيد را از مدار به فرودگاه برمي گرداند ولي شاتل، فقط 10 تن را مي تواند به زمين منتقل كند.
• – الگوي چيدمان كاشي هاي سپر گرمايي بوران، بهينه است و شكاف طولي كمربندها نسبت به خط جريان، عمود است. زاويه هاي تند در كاشي ها وجود ندارد و كمربندهاي كاشي در دماغه و باله ها درموقعيت بهينه هستند.

نمای کاکپیت بوران سمت راست و شاتل سمت چپ

برتری های بوران در یک نگاه:

این مدارگرد فضایی به علت وزن کمتر و داشتن موتورهای جت توانایی پرواز مستقیم از روی باند به مدار زمین را داشت یا می توانست توسط یک هواپیمای آنتونوف An-225 به ارتفاعات بالا منتقل و از همان جا به سمت مدار زمین پرتاب شود. در کنار این مسئله، ارتفاع کمتر بوران، میدان دید بیشتری را به خلبان می‌داد. میزان بار حمل شده توسط بوران در حدود چهار تن بیشتر از شاتل‌های آمریکایی بود و به علت کمتر بودن قطعات تعویضی در هر پرواز، هزینه کمتری را برای پرتاب بعدی تحمیل می‌کرد.همچنین برخلاف شاتل‌های آمریکایی، فضاپیمای بوران امکان پرتاب، پرواز مداری، و بازگشت و فرود کاملاً خودکار و بدون نیاز به سرنشین را دارا استو بوران همچنین مجهز به صندلی های پران (سامانه ای است که صندلی هواپیما را با دستور خلبان و در شرایط اضطراری به بیرون از اتاقک خلبان پرتاب می کند) برای تمام خدمه بود که جای خالی این ویژگی در شاتل های آمریکایی احساس می شد. اما در نهایت با وجود آن که به نظر می رسد روس ها سیستمی پیشرفته تر، ایمن تر و همه کاره را در مقایسه با شاتل آمریکایی توسعه دادند.

 

 

و اما پایان بوران سزاوار با بی مهری

پرواز موفقیت آمیز بوران در 15 نوامبر سال 1988، تنها یک سال پیش از سقوط دیوار برلین صورت گرفت. مدت کوتاهی پس از این ماموریت، پروژه به حالت تعلیق درآمد و رئیس جمهور بوریس یلتسین (رئیس جمهور روسیه) در 30 ژوئن سال 1993 آن را به طور کلی متوقف ساخت. همانطور که اشاره شد، اولین پرواز پروژه شاتل فضایی شوروی توسط فضاپیمایی به همان نام یعنی بوران انجام گرفت که به دنبال توقف توسعه و تولید، در پایگاه فضایی بایکونور انبار شد. اما به علت غفلت در رسیدگی و نگه داری و تغییرات شدید دمایی در دشت قزاق، سقف آن در سال 2002 فرو ریخت و منجر به تخریب کامل شاتل شد. البته سه فروند بوران دیگر نیز در این مجموعه نگه داری می شد. یکی از آنها مدلی آزمایشی در مقیاس کامل بود که در محیط بیرون قرار داشت اما در سال 2007 به موزه بایکونور منتقل شد و تا به امروز هم به عنوان بخشی از نمایشگاه در معرض بازدید مردم است. دو فروند دیگر نیز در بخشی از آشیانه که MZK مخفف “ساختمان سوخت گیری و مونتاژ” نام دارد، رها شدند. یکی از این دو فروند قرار بود در دومین ماموریت پروژه بوران مشارکت کند. جالب است بدانید که این نمونه در زمان لغو کلی پروژه، بیش از 90 درصد آماده استفاده بود. نسخه دوم هم مدلی برای بهره برداری در تست های میدانی به شمار می رفت و نه به منظور پرواز عملیاتی.

بزرگ‌ترین فاجعه مدت‌ها پس از پایان یافتن این برنامه‌ی فضایی به وقوع پیوست، زمانی که در تاریخ ۱۲ ماه مه سال ۲۰۰۲، آشیانه‌ی بوران در قزاقستان طی یک طوفان بزرگ فرو ریخت. هشت کارگر، که در حال اعمال تعمیرات روی سقف ساختمان بودند، در این حادثه کشته شدند و بوران هم، که روی ماکتی از انرژیا قرار گرفته بود، از بین رفت. هنوز هم می‌توان این ساختمان مخروبه را، در تصاویر تلویزیونی که پرتاب دیگر سفینه‌ها از پایگاه فضایی بایکونور به فضا را نشان می‌دهند، مشاهده کرد. سفینه‌های دیگری که قرار بود به فضا پرتاب شوند هم در حال حاضر در مکان‌های مختلف و دارای شرایط مختلفی هستند.

 

وضعیت بوران های موجود:

بوران در حال انتقال به نمایشگاه

ورود بوران به نمایشگاه پاریس

بوران 1/01

تاریخ ساخت : 1986

پروازفضایی : یک مرتبه در 15 نوامبر 1988 (همانطور که ذکر شد)

مکان فعلی : پایگاه فضایی بایکانور.

وضعیت : خراب شده

مشهورترین بوران، تنها فضاپیمایی است که درسال 1988 به فضا رفت. ساخت این فضاپیما که اولین شاتل از5  شاتل شوروی بود. همانطورکه ذکرشد درسال 1986، بعدازاینکه تستهای وسیع و گسترده روی 8  مدل تستی و با اندازه های واقعی بوران انجام شد، شروع گردید. بوران 1.01 قبل ازاینکه به وسیله یک هواپیمای M-3 برای اسمبل نهایی به پایگاه فضایی بایکانوربرده شود قسمت اعظم آن درمسکو ساخته شد و اتمام آن دربایکانور صورت گرفت و برروی یک سیستم بالابرنده انرگیا سوارشد و به اولین و تنها مأموریتش پرتاب شد و با امنیت و بدون اینکه آسیب ببیند دربایکانور به زمین نشست. با توجه مشکلات مالی که برنامه های فضایی روسیه به علت فروپاشی اتحاد جماهیرشوروی با آن روبروشده بود، پروازهای بعدی بوران لغوشد و در انبار جا گرفت.

یک سال بعد بوران 1/01 به وسیله بزرگترین هواپیمای دنیا AN-225 MRIYA به پاریس منتقل شد تا درنمایشگاه هوایی پاریس به نمایش درآید. بوران 1/01 درواقع تحت مالکیت قزاقستان بود زیرا روسیه به جای تمدید قرارداد بایکانور، این بوران را به قزاقها داده بود. هواپیمای عظیم آنتونوف برای حمل بوران به نمایشگاه هوایی پاریس استفاده شد.

 

بوران 1/02 در انبار بایکانور

نمای داخلی بوران 1/02

بوران 1/02 (ptichka)  پرنده کوچک

 تاریخ ساخت : 1988

پرواز فضایی : طبق زمانبندی قبلی 1993 اما لغو شد.

مکان فعلی : روی موشک انرگیا سوپر بوستر سوار است دربایکانور.

وضعیت : درانبار

 بوران   1/02 دقیقاً زمانی تکمیل شد که برنامه بوران -انرگیا دچار کمبود بودجه شد. آمادگی آن برای پرواز که برای ابتدای سال 1993 برنامه ریزی شده بود حدود  95-97% بود . فقط چند سیستم الکترونیکی باید جایگزین می شد. نخستین پرواز زمانبندی شده آن سال درسال 93 بود که قراربود به ایستگاه فضایی میرپروازکند، اما این ماموریت به علت کمبود بوجه هرگزانجام نشد و در نهایت این مأموریت بوسیله شاتل امریکا انجام شد. بر خلاف سایر بوران ها  پیچکا همیشه با دقت زیاد درساختمان MIK بایکانور نگهداری می شود ( چون قابل عملیاتی شدن است )، البته ممکن است از این قسمت به جای دیگری منتقل شود همانطورکه از تصویر مشخص است بوران درخارج آشیانه و در روی انرگیا سوار است و مشخص نیست در چه مکانی است .

 

بوران 2/01

بوران2/01

 تاریخ ساخت : 1990

پروازفضایی : نداشت

مکان : کارخانه ماشین توشینو در مسکو

وضعیت : ناتمام

بوران 2/02 اولین بوران ازنسل دوم بوران ها بود، تفاوت مهمی که بین نسل دوم و اول بورانها بود این بود که نسل دوم نسبت به 1/01 و 1/02 دارای COCKPIT   پیشرفته تری بود پیشرفت کارساخت بوران 2.01 هنگام لغو پروژه حدود 30-50% حدس زده می شد و هم اکنون درکارخانه توشینو در خارج مسکو قرار دارد.

 

بوران 2/02

بوران 2/02

 تاریخ ساخت :1991

پرواز فضایی: نداشت

مکان :کارخانه توشینو  مسکو

وضعیت : ناتمام

 بوران 2/02 دومین بوران ازنسل بوران ها بود. درزمان خوابیدن پروژه بوران انرگیا بوران 2/02 درمرحله ساخت درکف کارخانه توشینو درحومه مسکو بود. درصد پیشرفت پروژه حدود 10-20% بود .

 

بوران 2/03

تاریخ ساخت : 1992

پروازفضایی : نداشت

مکان: کارخانه توشینو

وضعیت : ناتمام

 

بوران 2/03 جوانترین بوران است که مرگ سریعی داشت . این بوران آخرین مدل ازنسل دوم بورانها بود و در توشینو ساخته شد. و براثر توقف پروژه بوران -انرگیا درسال 93 کار روی بوران 2/03 متوقف شد و بوران 2/03 ناتمام ماند و در نهایت آن را خراب و جداسازی کردند و امروزه اثری از آن نیست .

 

نمایی از ساختمان مخروبه‌ای که بوران‌های باقی مانده در آن قرار دارند

 

ویدیویی از ساخت و پرواز بوران