نوشته شده توسط :امین کرمی زنجانی
ارتباط آمریکایی
الزامات Z-20 به دهه 1980 بازمیگردد. زمانی که چین در پی بالگرد ترابری متوسط برای استفاده در مناطق مرتفع کوهستانی بود. همزمان رابطهاش با غرب نیز گرم شده بود و توانست تجهیزات پیشرفتهای که در تولیدشان مشکل داشت، مثل هواگردها و فناوریهای دریایی را بهدست آورد.
از این رهگذر، هلیکوپترهای ترابری سبک و سنگین دوفین و سوپر فرلون فرانسه را خرید. بالگرد ترابری متوسط Mil-8 شوروی را نیز داشت که برای پرواز در ارتفاع بلند مناسب نبود. لذا در اواسط دهه 1980 تعداد 24 فروند S-70 (نسخه صادراتی بالگرد مشهور UH-60 بلکهاک) را از آمریکا خرید و به ترابری در مناطق مرتفع، کوهستان تبت، سینکیانگ و غیره اختصاص داد.
آمریکا با فروش 100 فروند S-70 موافقت کرده بود و فرانسه هم مشکلی با تولید بالگردهایش در خاک چین نداشت. اما در 1989 که رژیم پکن، دانشجویان طرفدار دموکراسی در میدان صلح آسمانی پکن را به طرز وحشیانهای سرکوب کرد، اروپا و آمریکا فروش تجهیزات نظامی به چین را متوقف کردند و پشتیبانی از هلیکوپترهای فروخته شده را قطع نمودند.
لذا برای پُر کردن این خلأ در دهه 1990، بالگرد ترابری متوسط Mil-17 که نسخه پیشرفته Mil-8 بود و برای روسیه نقش بلکهاک را ایفا میکرد، خریداری کردند و به ستون فقرات هوانیروز خود تبدیل نمودند. اما عملکرد S-70 در ارتفاع بلند نسبت بدان خیلی بهتر بود!
ناوگان کوچک ولی کارآمد بلکهاک برای چین آنقدر ارزش داشت که امروز هم عملیاتی است. البته طی 30 سال گذشته 3 فروند نیز به دلایل مختلف از بین رفته اما اکثر ناوگان علیرغم نزدیک شدن به پایان عمرشان، عملیاتی هستند. از آنها برای عملیات تهاجمی، ترابری و غیره عمدتاً در مناطق مرتفع استفاده میشود.
فرآیند توسعه
در پی رشد صنعتی و تبدیل چین به غولی که میشناسیم، هوانیروز این کشور نیز به صدها و حتی هزاران بالگرد نیاز پیدا کرد. شرکت هاربین از روی دوفین، بالگرد چند منظوره Z-9 را ساخت و بر اساس آن، نسخه تهاجمی WZ-19 را توسعه داد. همچنین حق دریافت بعضی از فناوریهای حساس برای تولید بالگردهای غیر نظامی، حتی در زمان تحریم را حفظ کرده بود و از همان تکنولوژی و دانش فنی در بخش نظامی بهره بُرد.
پکن برای جایگزینی Mil-17، بالگرد جدیدی میخواست چون سایر هلیکوپترهایش برای ایفای نقش ترابری متوسط، بیش از حد سبک یا سنگین بودند. در واقع بین هلیکوپترهای 7 و 13 تُن، شکاف بزرگی داشت که نیازمند بالگردی در کلاس 10 تُن بود.
لذا مهندسی معکوس S-70 در اواخر دهه 1990 توسط مؤسسه تحقیق و توسعه بالگرد چین و شرکت هاربین آغاز شد ولی توجه به نسخههای تهاجمی و بروز مشکلات فنی باعث تأخیر پروژه شد. مخصوصاً تولید موتور مناسب و مجموعه انتقال قدرت فراتر از توان بومی پکن بود. بهرحال برای توسعه آن نیز همان مسیر Z-18 طی شد.
چین در دهه 1970 سوپر فرلون را خرید که بعداً توسط شرکت چنگدو به بالگرد جستجو، نجات و ترابری دریایی Z-8 تبدیل شد. سالها استفاده، نقطه ضعفهایش را پدیدار کرد تا چند سال پیش که نسخه کاملاً اصلاح شده Z-18 برای ترابری سنگین ساخته شد. این بالگرد نیز اخیراً عملیاتی شده و همراه Z-20 ستون فقرات ترابری بالگردی چین طی دهه آینده است.
بالگرد Z-20 شباهت چشمگیری به بلکهاوک دارد!
شاهین شرقی
نخستین بار 23 دسامبر 2013 پرواز پیشنمونههای Z-20 در فرودگاهی ناشناس در شمال شرق چین ثبت شد. چند روز بعد نیز سخنگوی وزارت دفاع، توسعه آن را علنی کرد و تصریح نمود که برای نیازهای نظامی، توسعه اقتصادی و کمکهای انسان دوستانه در فجایع طبیعی است. نخستین نمایش عمومی نیز نمایشگاه ژوهای 2016 بود.
ظاهر آن شباهت زیادی به بلکهاک دارد اما لزوماً بدین معنا نیست که کپی S-70 باشد. چون دماغه کوتاهتری دارد، پیکربندی دُم تغییر کرده و مهمتر از همه چرخانه اصلی است که به جای 4 تیغه، 5 تیغه دارد.
تیغه اضافی، Z-20 را قادر میسازد که بهتر از S-70 عمل کند و بُرد، ظرفیت بار و مداومت پرواز بیشتری داشته باشد. کما اینکه نسبت به سلفش کابین بزرگتری دارد، پیکربندی تیرک و سکان دُم آن متفاوت است، ارابه فرودش فرق دارد و از سیستم پرواز با سیم استفاده میکند.
مجموع بار داخلی و خارجی نیز 5 تُن است که میتواند شامل 5/1 تُن بار داخلی (12 تا 15 سرباز مجهز) باشد در حالیکه ظرفیت همتای آمریکایی 11 نفر است. بار خارجی نیز میتواند وسایل نقلیه، تجهیزات توپخانه یا لانچر موشکهای ضد تانک و هوا به هوا باشد.
قابلیت مهم Z-20 بسان بلکهاک، پرواز در ارتفاع بلند است. اخیراً نیز پیشنمونهها به تبت انتقال یافته تا پرواز در ارتفاع 4 هزار متری را تمرین کنند. جایی که هوا غلظت کمتری دارد و موتورهای احتراقی، کارایی کمتری دارند.
مهمترین بخش توسعه Z-20 نیز پیشرانه است و تصور میشود از دو پیشرانه توربوشفت بومی WZ-10 با رانش 2145 اسب بخار استفاده میکند که حداکثر سرعت 360 و پیمایش پایدار 290 کیلومتر بر ساعت ایجاد کرده و برد را به 460 کیلومتر میرساند. در حالیکه پیشرانه جدید T700-701D که برای بلکهاک ساخته شده 2011 اسب بخار نیرو دارد.
Z-20 از چند تکنولوژی پیشرفته نیز برای کاهش صدا استفاده میکند و در نتیجه پنهانکاری بیشتری دارد. لذا میتواند هلیبرن نیروهای ویژه را در ارتفاع پست انجام دهد.
از سایر تجهیزاتش نیز میتوان به آنتنهای VHF/UHF، گیرنده Beidou (نسخه چینی GPS) و گیرندههای هشدار تقرب موشک اشاره کرد. یک ماجول اپتیک با دوربین تلویزیونی و گرمایاب نیز در دماغه نصب شده است.
برخی از تفاوتهای Z-20 و S-70 مشخص است. دماغه کوتاهتر، سقف بالگرد، تعداد ملخها، تیرک دُم، ارابه فرود و سکان دُم تفاوت دارند.
توسعه نسخه دریاپایه و استیلث
Z-20 عمدتاً در نقش ترابری هوانیروز استفاده خواهد شد اما نسخه دریایی نیز در حال توسعه است که میتواند نقش رادار هشدار زودهنگام، سوخترسان و ضد زیردریایی را ایفا کند و نیروی دریایی را صاحب بالگرد چند منظوره خواهد کرد.
اندازهاش امکان میدهد که در تمام ناوهای چین قابل استفاده باشد و در عین حال به اندازهای کافی برای نصب مجموعهای کامل از تجهیزات ضد زیردریایی بزرگ است. در حالیکه چنین قابلیتی در هلیکوپترهای قبلی نیروی دریایی مثل Z-9 و کاموف28 وجود نداشت.
همچنین توجه داشته باشید که قسمت دُم جدا شده نسخه استیلث بلکهاک (بهکار رفته برای قتل بنلادن) نیز توسط پاکستان به چین تحویل شد. لذا بررسی آن میتواند برای توسعه نسخه استیلث Z-20 مؤثر باشد. البته بدیهی است که بررسی دُم بالگرد استیلث و اجرای چنین پروژه بلند پروازانهای، دو چیز کاملاً متفاوت است.
اما چین به شدت علاقمند به فناوری استیلث است و در سالهای اخیر نشان داده که درک درستی از آن دارد. لذا دستکم تلاش پکن برای توسعه بالگرد استیلث قطعی است. حتی اگر چنین تلاشی منجر به بالگرد نیمه استیلث هم شود، دستاورد چشمگیری برای پکن است.
بنیان آینده ترابری متوسط هوانیروز چین، پشرفتهترین بالگرد ترابری شرقی!
آینده
اکنون Z-20 در مرحله توسعه نهایی است و به توانایی کامل عملیاتی نزدیک شده. پس از تولید به تعداد کافی نیز جایگزین Mil-17 و چند بالگرد دیگر خواهد شد و میتواند اغلب وظایفشان را به همان شیوهای که آمریکا از بلکهاک استفاده میکند، انجام دهد.
هوانیروز چین در حال تبدیل شدن به قدرت بالگردی در سطح جهان است و هلیکوپترهای تهاجمی بسیار پیشرفتهای مثل WZ-10 و WZ-19 دارد. تنها مشکلش فقدان بالگردهای ترابری متوسط و سنگین پیشرفته بود که تواناییاش برای حمل نیروی مهاجم و اجرای مأموریت پشتیبانی را مختل میکرد. اما با ورود به خدمت Z-20 و Z-18 اوضاع کاملاً تغییر خواهد داد.
البته لازم به اشاره است در حالیکه چین آماده میشود آنها را عملیاتی کند، ارتش آمریکا میخواهد بلکهاک را با تیلت روتور V-280 جایگزین سازد!